اهمیت آب در فرهنگ اسلامی

در قرآن، ۵۹ بار کلمه «ماء» به‌کار رفته است که در موارد بسیاری، یکی از عوامل حیات شمرده‌شده است؛ مانند:

« …. وَ يُنَزِّلُ مِنَ السَّماءِ ماءً فَيُحْيي‏ بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها…. »؛ [1]

« …. وَ ما أَنْزَلَ اللَّهُ مِنَ السَّماءِ مِنْ ماءٍ فَأَحْيا بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها…. »؛ [2].

آب در فرهنگ اسلامی، بسیار موردتوجه قرارگرفته است و نماد حیات، مایه پاکی و رفع کننده آلودگی، سرمایه‌ای ملی و بهترین نوشیدنی معرفی‌شده است.

« …. وَ جَعَلْنا مِنَ الْماءِ کُلَّ شَيْ‏ءٍ حَيٍّ…. » ؛[3] و از آب، هر چیز را زنده گردانیدیم

« وَاللَّهُ خَلَقَ کُلَّ دَآبَّةٍ مِّن مَّآءٍ…. »؛ [4] خداوند از آب، همه جنبندگان (حیوانات) را آفریده است [5]

و « …. وَأَنْزَلْنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً طَهُورًا » ؛ [6] و ما از آسمان آبی پاک و پاک‌کننده فرو فرستادیم)

امام رضا(ع) می‌فرماید: «طعم الماء طعم الحياة؛ [7] مزه آب، مزه زندگی است».

پیامبر اکرم (ص) در حدیثی می‌فرماید: «سيد الشراب في الدنيا و الاخرة الماء ؛[8] بهترین نوشیدنی در دنیا و آخرت، آب است».

همچنین آن حضرت می‌فرماید: «المسلمون شركاء في ثلاث: في الماء والكلا والنار؛[9] مسلمانان در سه چیز شریک‌اند: آب، مرتع و آتش (انرژی)».

در قرآن کریم به آب و ضرورت بهداشت آن توجه فراوان شده است. در قرآن کریم آمده:

« وَهُوَ الَّذِي خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ فِي سِتَّةِ أَيَّامٍ وَكَانَ عَرْشُهُ عَلَى الْمَاءِ لِيَبْلُوَكُمْ أَيُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا »[10]

و اوست آفریدگاری که آسمان و زمین را در شش روز بیافرید و عرش او بر آب استوار بوده است تا بیازماید که کدامیک از شما کردارش شایسته‌تر است.

درباره آفرینش مراجعه شود به تفسير الميزان. [11] همچنین درباره راز تعبیر به شش روز در باب آفرینش مراجعه شود به تفسیر نمونه. [12]

آب برای زندگی آفریده‌شده است. « مِنَ الْماءِ کُلَّ شَيْ‏ءٍ حَيٍّ »، [13] ما زندگانی هر چیزی را از آب قرار دادیم»

« وَاللَّهُ خَلَقَ کُلَّ دَآبَّةٍ مِّن مَّآءٍ »؛[14] و خداوند هر جنبنده‌ای را از آب آفریده است)

آب از ضروری‌ترین مواد برای زندگی است؛ سلول‌ها و ۹۰ درصد از مایعات بدن (خون، لنف و مایع نخاعی) را آب تشکیل می‌دهد. آب عامل تمام فعل‌ و انفعالات حیاتی بدن بوده و در تنظیم حرارت بدن، به‌وسیله عرق کردن، سهم فراوانی دارد.

امام محمدباقر (ع) می‌فرماید: «….كان كلّ شيء ماء وكان عرشه علی الماء؛ «همه چیز آب بود و عرش الهی نیز بر آب استوار بوده است»[15].

 درباره چگونگی پیدایش آب و همچنین پیدایش آسمان‌ها و زمین از آب، مطالب بسیاری به‌طور مفصل از امام على (ع) در خطبه‌های ۱، ۲، ۲۰ و ۹۰ نهج‌البلاغه گردآوری‌شده است.

الف) پاک‌ترین و سالم‌ترین آب‌ها

      آب جوی که به‌صورت باران و برف و تگرگ و مانند آن از آسمان فرومی‌بارند، پاکیزه‌ترین آب‌ها در طبیعت هستند؛ زیرا آن‌ها آب‌های مقطرند. ازاین‌رو خداوند این نوع آب را در قرآن به‌عنوان آب پاک و طاهر کننده معرفی کرده است: « ….وَأَنْزَلْنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً طَهُورًا »[16].

حضرت على (ع) می‌فرماید: «بخورید آب باران را که پاک‌کننده بدن شماست و دردها را دفع می‌کند». [17] همچنین خداوند در قرآن می‌فرماید: «خداوند از آسمان برای شما آب فرو می‌فرستد، تا شما را به آن پاکیزه سازد و پلیدی شیطان را از شما ببرد و شما را پایدار و ثابت‌قدم نماید». (در باب باران مراجعه شود به الميزان[18] و تفسیر نمونه[19])

امام رضا (ع) درباره آب خوب می‌فرمایند: «وخير الماء شربأ ما كان ينبوعه من الجهة المشرقية من الخفيف الأبيض واصحها ما كان مجراء في جبال الطين»[20].

بهترین آب‌های آشامیدنی، اعم از اینکه شخص مسافر باشد یا در وطن اقامت داشته باشد، آن است که، چشمۀ آن از سمت مشرق روان شده و سبک و سفید باشد و سالم‌ترین آب‌ها آن است که مجرای آن درکوه های خاکی باشد.

در بعضی از نسخه‌های موجود، عبارت به این‌گونه است: «وافضل المياء التي تجرى بين مشرق الشمس الصيفي ومغرب الشمس الصيفي»[21].

بهترین آب‌ها آن است که از سمت مشرق آفتاب تابستان و مغرب آفتاب تابستان جاری شود.

ب) پاداش نگاه به دریا

نگاه کردن به دریا عبادت است.

نگاه عارفانه به دریا همچون نگاه حکیمانه به دریا مایه بیداری دل است. نگاه به دریا موجب ره‌یابی به کشف بسیاری از حقایق و اسرار نهفته در دل دریا و نیز در آب، موج، هوا، فضاء شن‌ها و ماسه‌های ساحل آن است. بر این اساس، نگاه به دریا، «عبادت» شمرده می‌شود. در حدیث آمده است:«عن النبي(ص) انه قال: أن النظر إلى البحر عبادة والنظر إلى العالم عبادة والنظر إلى الكعبة عبادة والنظر إلى وجه الأبوين عبادة وانما صار عبادة لانه عبد الله بتلك النظرة، فنظر إلى البحر بعين القدرة والى سعته وعرضه وامواجه فاعتبر »[22].

نگاه کردن به دریا، نگاه کردن به عالم، نگاه کردن به کعبه و نگاه کردن به صورت پدر و مادر عبادت است و بدان جهت این نگاه کردن‌ها عبادت محسوب می‌شود چون نگاه‌کننده با این نگاه، به قدرت و حکمت خدا پی می‌برد و با دیدن امواج دریا درس‌ها می‌آموزد و عبرت‌ها می‌گیرد.

در حدیثی دیگر آمده است: «عن النبي (ص) قال: النظر في ثلاثة اشياء عبادة: النظر فيوجه الأبوين وفي المصحف وفي البحر».[23]

 نگاه کردن به سه چیز عبادت است: نگاه کردن به صورت پدر و مادر، نگاه کردن به قرآن و نگاه کردن به دريا.

این حدیث، گویای این حقیقت است که نظر کردن به سیمای تابناک دریا، مایه حیات دل، پیشرفت دانش، کشف رازهای نهفته در دل طبیعت و استفاده‌های بهینه از دریاست که عامل جلب رضای خداست[24].

گرچه نظر کردن، به نوبۀ خود، به نظر کردن با بصیرت و بدون بصیرت تقسیم می‌گردد، بدیهی است که تنها نظر کردن با بصیرت، «نظر عبادت گونه» است که بیداری دل و جلب رضای حق را در پی دارد.

---

[1] – روم ، 24 .

[2] – بقره ، 164 .

[3] – انبیاء ، 30 .

[4] – نور ، 45 .

[5] – جهت آگاهی بیشتر، درباره آب، دریا، باران و… ر.ک: تفسیر نمونه، ج ۵، ص ۳۴۵؛ ج ۲۰، ص ۳۵۷، ج ۱۳، ص222.

[6] – فرقان ، 48 .

[7] – بحار الانوار ، ج49، ص99 ، یکی از اعجاز های آب «و عن الصادق (ع) قال : اغسلوا ارجلکم بعد خروجکم من الحمام فانه یذهب بالشقیقه و اذا خرجت فتعمّم؛ پس از خروج از حمام پاها را بشویید که درد سر را از بین می‌برد».

[8] – بحار الانوار ، ج 66 ، ص 56 .

[9] – میزان الحکمه ، ح 9634 .

[10] – هود، ۷: جهت مطالعات بیشتر ر.ک: تفسیر نمونه، ج ۲۲، ص ۴۱۳، ج ۱، ص ۱۲۰: ج ۱۳، ص ۳۹۸  .

[11] – علامه طباطبایی، تفسیر المیزان، ج ۸، ص ۴۴، ج ۱۶، ص ۱۶۵؛ ج ۱۷، ص ۱۱۹؛ ج ۱۰، ص ۹۱: ج ۱۵، ص ۱۴۹: ج ۷، ص۳۰۹؛ ج ع ص ۲۶۹؛ ج ۱۸، ص ۴۱۸؛ ج ۱۲، صص ۱۲ و ۳۹.

[12] – تفسیر نمونه، ج ۶ ص ۲۰۰: ج ۸، ص ۲۱۹: ج ۱۵، ص ۱۳۵؛ ج ۲۳، ص ۳۰۳؛ ج ۱۷، ص ۱۱۱؛ ج ۲۲، ص 229 ج ۲۰، ص ۲۲۲، ج ۱، ص ۱۵۹.

[13] – انبیاء ، 30 .

[14] – نور، 45 .

[15] – بحارالانوار، ج 57 ، ص 98، ح 82 .

[16] – فرقان ، 48 .

[17] – اشربوا ماء السماء فإنه يطهر البدن و يدفع الأسقام» (وسائل الشیعه، ج ۲۵، ص ۳۰، ح ۳۱۰۷۷).

[18] – علامه طباطبایی، المیزان، ج ۲۵، ص ۲۱.

[19] – تفسیر نمونه، ج ۲۰، ص ۴۳۵، ج ۲۶، ص36، ج ۱۱، ص ۶۰، ج ۱، ص ۱۲۱؛ ج ۸، ص ۲۶۶؛ ج ۱۵، ص 4۱۹؛ ج ۱۶، ص ۴۷۰.

[20] – مستدرک الوسائل، ج ۱۷، ص ۲۹، ح ۲۰۶۵۵ ۲.

[21] – بحارالانوار، ج ۶۲ ص ۳۵۳.

[22] – علامه مناوی، فیض القدیر، (شرح جامع الصغیر)، ج ۶ ص ۳۸۹.

[23] – کنز العمال، ج ۱۶، ص ۴۷۸، ح ۴۵۵۳۶. بحار الأنوار، ج ۱۰، ص ۳۶۸.

[24] – جهت آگاهی بیشتر از اسرار دریا ر.ک: تفسیر نمونه، ج ۲۳، صص ۱۲۴ – ۱۳۰، ج ۱۱، ص ۱۷۹؛ ج ۱۸، ص ۲۰۵.