اهمیت تفکر و تدبر در سیره و گفتار پیامبر اکرم و ائمه اطهار علیهم السلام

قرآن کریم و احادیث، انسان ها را به تفکر فرا خوانده اند. در قرآن، اندیشیدن از اوصاف خردمندان به شمار آمده است. تفکر و تدبر در امور از جمله ویژگی‌های ممتازی است که در سیره و گفتار نبی خاتم و ائمه اطهار علیهم السلام از جایگاه و تجلی خاصی برخوردار بوده، نمودی آشکار و بارز در زندگی آن حضرات علیهم السلام داشته است، به گونه‌ای که سیره و منطق عملی وایشان پیوسته بر تفکر و تدبر در همه امور استوار بود.

تفکر و تدبردر کلام پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله

رسول خدا صلی الله عليه و آله می فرماید: ای ابن مسعود! هرگاه خواستی کاری کنی از روی دانش و خرد باشد و از کار بدون تدبر و دانش بپرهیز، چرا که خدای جلیل می فرماید: [در سوگندهای خود] مانند آن زن نباشید که بافته اش را پس از آن که محکم می کرد از هم می گسست و رشته رشته می کرد.

همچنین می فرماید: دو رکعت نماز سبک با تدبر از  نماز در تمام شب بهتر است؛ و باز می فرماید: نشانه خردمند این است که هرگاه خواست سخن بگوید تدبر  می کند؛ اگر مفید بود سخن می گوید و سود می برد و اگر  زیانبار بود خاموشمی شود و در امان و سلامت می ماند.

تدبر کن

به فرموده امام صادق علیه السلام: فردی نزد رسول خدا صلی الله عليه و آله آمد و عرض کرد ای رسول خدا! توصیه و سفارشی به من کن. آن حضرت سه بار از او پرسید: اگر سفارشی کنم انجام می دهی؟ آن شخص در هر سه بار پاسخ داد: آری، ای رسول خدا ! حضرت رسول صلی الله عليه و آله فرمود: به تو سفارش می کنم که هرگاه خواستی کاری انجام دهی درباره سرانجام آن تدبر کن؛ اگر مایه رشد و هدایت بود انجام بده و اگر مایه گمراهی بود از آن بپرهیز.

تدبر در عبادات

امیر مؤمنان عليه السلام فرمود: آگاه باشید! عبادتی که در آن تفکر نباشد سودی ندارد؛ نیز می فرماید: آگاه باشید. اگر در قرائت قرآن تدبر نباشد سودی ندارد همچنین آن حضرت در وصیت به محمد بن حنفیه می فرماید: هر کس در کارها بدون توجه به فرجام آن وارد شود خود را در معرض رخدادهای بسیار زشت و ناپسند قرار می دهد و تدبیر پیش از عمل تو را از  پشیمانی ایمنی می بخشد.

تفکر درباره پروردگر

ابن کوّاء از امیرمؤمنان سلام الله علیه درباره ویژگی های اسلام پرسید. آن حضرت فرمود: خدای متعالی اسلام را تشریع کرد و آن را پوششی برای عاقبت اندیشان و[سبب] فهم تیزبینان قرار داد ؛ نیز فرمود: برترین عبادت اندیشیدن مداوم درباره خدا و قدرت اوست.

امام رضا علیه السلام می فرماید: عبادت به فراوانی نماز و روزه نیست، عبادت واقعی، تفکر در کار خدای جلیل است.

تدبر و تدبیر در امور

رسول خدا صلی الله عليه و آله به شخصی می فرماید: سفارش می کنم هر گاه خواستی کاری انجام دهی به سرانجام آن بیندیش؛ اگر مایه رشد بود آن را انجام بده و اگر مایه فساد و تباهی بود آن را رها کن، همچنین آن حضرت می فرماید: خدای متعالی دوست دارد هر یک از شما وقتی کاری می کند آن کار  را محکم و استوار سازد.

امیر مؤمنان سلام الله علیه می فرماید: استواری زندگی به برنامه ریزی نیکو و سنجه آن دوراندیشی نیکوست.

امام صادق علیه السلام می فرماید: سه چیز فرد را از دستیابی به مقامات عالی باز می دارد: کوتاهی همت، کم تدبیری [چاره جویی] و ناتوانی در اندیشه ؛ نیز درباره تدبير سلمان فارسی می فرماید: او هزینه یک سال را از درآمدش جدا می کرد تا درآمد سال بعد فرا رسد.