احکام صله رحم

یکی از دستورات متعالی و زندگی ساز اسلام، دعوت به صله رحم یا همان دید و بازدید است. ما ایرانی ها هم از زمان های قدیم پای کار این دید و بازدیدها بودیم و برخی از مناسبت هایمان مثل عید نوروز و شب یلدا با صله رحم همراه بوده است. با این وصف، احکام صله رحم را بیان می کنیم.

اصلا رحم چیست و کیست؟

کلمه رحم، از همان رحم مادر گرفته شده است و منظور از آن، خویشاوندان هستند. از همین ابتدا معلوم است که در این کلمه مهر و محبت هم خوابیده، همچنان که در مادران عزیز نیز به فراوانی وجود دارد. صله هم که معنای اتصال و دوستی و… است. در نتیجه معنای کلی صله رحم یعنی وصل شدن با خویشاوندان و به عبارت دیگر ارتباط و احسان با بستگان و فامیل؛ البته منظور اصلی در این جا بستگان نسبی است نه سببی؛ یعنی کسانی که ما به واسطه خونی و ژنتیکی با آنها رابطه پیدا می کنیم که کسانی که به واسطه ازدواج با ما و خویشان ما، تبدیل به قوم وخویش شده اند. در این دایره، استثنای دیگری نیست، بد، خوب، زن، مرد، مسلمان، كافر و… همه و همه جزو ارحام حساب می شوند و جزو ارحام که حساب شوند می روند ذیل حکم مربوط به آن! حالا حکم ارحام چیست؟

صله رحم واجب است؟

از نظر شرعی، صله رحم مطلقا واجب است؛ یعنی مهم نیست که طرف مقابل که فامیل ماست، مسلمان باشد یا غیرمسلمان یا… بلکه هرچه که باشد، صله با او واجب است و ارتباط مستمر و سرکشی به او، مستحب. در مقابل، قطع ارتباط با ارحام یا به عبارت دیگر، قطع رحم، حرام است. همچنین در کلیت این حکم، تمام ارحام در یک سطح هستند؛ بنابراین قاعده برای واجب شدن صله فقط این است که جزو ارحام باشند؛ یعنی همان نسبی بودن (مثل پدر و مادر) نه سببی بودن (مثل برادر خانم یا خواهر شوهر)

چه قدر خوب است؟

جابر بن عبدالله انصاری از امام باقر علیه السلام روایت کرده که رسول خدا صلی الله عليه و آله فرموده اند:

به حاضر و غایب امتم و به کسانی که در پشت مردان و رحم زنان هستند (آنهایی که هنوز به دنیا نیامده اند) تا روز قیامت سفارش می کنم که صله رحم را به جا آورند، اگرچه راهشان به سوی همدیگر یک سال فاصله داشته باشد، زیرا صله رحم از دین است.

حد و حدود صله رحم

دیده شده که بعضی ها مرتب همراه با زن و بچه و اهل و عیال و در و همسایه به صرف شام تشریف می برند منزل یک نفر و بهانه خودشان را صله رحم اعلام می کنند! بعضی ها هم در مقابل می گویند که ما که فقیریم و نیاز نیست صله رحم کنیم. هرچند که دید و بازدید خوب و قطع رحم هم حرام است اما باید گفت که صله رحم فقط به این نیست که شامی باشد و دعوتی و آبگوشتی و … بلکه همین زنگ زدن با تلفن و نامه نوشتن و ارتباط از طریق گروه های تلگرامی و … هم از مصادیق صله رحم هستند.

حدیث داریم که امام صادق علیه السلام می فرمایند: «همانا صله رحم و نیکی کردن، حساب را آسان ساخته، از گناه نگاه می دارد. پس صله رحم کرده، به برادرانتان نیکی کنید، اگرچه به سلامی نیکو و جواب سلام دادن باشد.» در جایی دیگر نیز می فرمایند:

صله رحم کن، اگرچه با شربت آبی باشد. به صورت کلی، حداقل صله رحم آن است که در عرف گفته شود «فلان کس با خویشاوندانش ارتباط دارد.» و اگر طوری رفتار کند که بگویند «قطع رابطه کرده» قطع رحم محسوب میشود و مشخص است که بستگان در این رابطه با هم متفاوت اند.

صله رحم مخصوص کوچکترهاست؟

بعضی ها هم هستند که در خانه خودشان می نشینند و می گویند که بقیه باید به ما سر بزنند. چرا که ما بزرگ فامیل هستیم و رسم بر این است که کوچکترها باید خدمت بزرگترها برسند! احترام به بزرگترها اگرچه واجب و لازم است اما باید دقت شود که در صله رحم، دیگر کوچکتر و بزرگتر معنایی ندارد چون هدف انجام یک امر واجب است. این رسم و رسومات هم اگر باعث قطع رحم شوند اصلا درست نیستند؛ بنابراین برای بزرگترها هم صله رحم واجب است و ترک آن از سوی آنها هم حرام است. غیر از این که اصولا انجام این کار توسط آنها باعث رغبت و مشارکت بیشتر جوانان و کوچکترها می شود.

طرف گناهکار است!

 فامیلی هم هست که معروف است که اهل فلان کارهاست؛ یعنی کارهای ناپسند و ناشایست. در این مورد چه باید بکنیم؟ برویم، می گویند تاییدش کرده و نمی شود. نرویم هم می گویند که قطع رحم کرده و باز هم نمی شود. در مقابل این فامیل ها باید گفت که اولا طبق حکم عمومی صله رحم، قطع رحم حتی با این دسته جایز نیست، مگر این که احتمال داده شود که رفت وآمد با او موجب انحراف ما می شود یا ترک معاشرت با او موقتا موجب خودداری او از گناه می شود که در این صورت به عنوان نهی از منکر، قطع رحم واجب می گردد. دقت کنید به عنوان نهی از منکر!

مجلس گناه

 گاهی وقت ها هم صله رحم بهانه ای برای کار دیگر می شود. مثلا کسی می رود برای صله ارحام و بعد می بیند که ای بابا! مجلس گناه شده است. حالا چه کار کند؟ بنشیند وصله رحم را تا آخرش اجرا کند؟

 خیر! اگر حضور در مجلس گناه موجب ارتکاب گناه و یا تأیید آن باشد یا حتی نهی از منکر متوقف بر خروج از آن مجلس یا شرکت نکردن در آن باشد، نباید انسان در آن مجلس شرکت کند و اگر در آن حضور هم دارد، باید آنجا را ترک کند و بیاید بیرون.

حرام ها همچنان حرام هستند

صله رحم در مقابل قطع رحم است؛ یعنی نباید قید فامیل و آشنا را زد اما دلیل نمی شود که در همین واجب شرعی، به کارهای حرام بیفتیم. به همین خاطر لازم است که در این صله رحم ها مواردی را رعایت کنیم. مثلا: نگاه به زن نامحرم جایز نیست مگر به صورت و دست ها تا مچ در صورتی که زینت و آرایش نشده باشد، آن هم بدون قصد لذت و ریبه؛ یا این که زنان باید تمام سر و بدن خود را به جز صورت و دست ها تا مچ که زینت و آرایش نشده باشد با لباسی که توجه نامحرم را جلب نکند، بپوشانند؛ یا این که زینت و زیور زنان مثل حلقه نامزدی یا آرایش معمولی ابروها، درصورتی که عرفا زینت محسوب شود باید از نگاه نامحرم پوشانیده شود…

آن کار دیگر نکنیم

 در صله رحم و دید و بازدید و خبرگیری، على القاعده یک محدودیت هایی هم هست. به بعضی هایش که از جنس دیدنی و ندیدنی ها بود اشاره کردیم. بعضی دیگرش هم از جنس گفتنی و نگفتنی هاست. مثلا این طور نیست که در این امر پسندیده، حالا ما بیاییم و سفره دلمان را باز کنیم، بلکه باید مراقب باشیم که کار به غیبت و تهمت و … نرسد. حتی برای مثال، کشف و بیان امور خصوصی و شخصی در برابر دیگران اگر به نحوی مربوط به افراد دیگر هم باشد و یا موجب ترتب مفسده شود، جایز نیست.