تفسیر سوره نصر

تدبر در آیه‌های پرنور سوره مبارکه نصر

–   سوره نصر تنها سه آیه دارد و در مدینه بر قلب نازنین پیامبر نازل شده است. سوره‌ای که با این آیه آغاز می‌شود:

إِذَا جَاءَ نَصْرُ اللَّهِ وَالْفَتْحُ

زمانی که نصرت خدا و فتح فرا رسد.

در آغاز، این سوره به مؤمنین نوید یاری خداوند و پیروزی می‌دهد و نیز متذکر می‌شود که خداوند نیازی به یاری مردم ندارد، بلکه این انسان‌ها هستند که به یاری خدای لا شریک محتاج‌اند؛ خداوند باید به آنها کمک کند تا در مشکلات زندگی پیروز شوند، درحالی‌که در این راه چیزی به او نمی‌رسد. در واقع کمک کردن یا نکردن مردم و ملحق شدن یا نشدن آنها برای حضرت باری‌تعالی فرقی نمی‌کند.

نکتۀ حائز اهمیت در این سوره این است که نصرالله یعنی یاری الهی بدون واسطه و این با نصر من الله که یاری از سوی خداوند همراه با واسطه را معنا می‌دهد، متفاوت است. از آنجایی که قرآن همیشه زنده و در زندگی ما جاری است، می‌توانیم این نصرالله را به دو منظور بیان کنیم؛ نصرالله را اگر به زمان پیامبر (ص) و مسلمانان بگیریم، می‌شود زمان فتح مکه که پیامبر (ص) بدون ریخته شدن قطره‌ای خون، فاتح مکه شدند؛ ولی ازآن‌رو که ما معتقدیم قرآن همیشگی و برای همه ادوار زندگی بشر است، انتظار یاری خداوند را در ادامه داریم. به نظر می‌رسد نصرالله دوم، زمان ظهور امام عصر (عج)، اتفاق خواهد افتاد.

وَرَأَيتَ النّاسَ يَدخُلونَ في دينِ اللَّهِ أَفواجًا؛

و می‌بینی که مردم فوج فوج در دین خداوند داخل می‌شوند.

دراثرنصرت و یاری خداوند، دین خدا رواج می‌یابد و مردم به سرعت به آن متمایل می‌شوند. نصرت و فتحی که از جانب خداست، زمینه را برای آینده بهتر دین خدا آماده می‌کند و این یاری موجب ترویج دین می‌شود. وقتی این گشایش پدید آمد، خداوند برای هدایت قرآنی خویش منتظر نمی‌ماند که صحنه پیروزی ایجاد شود و آنگاه به دلیل ناآگاهی از وظیفه‌ها، خطایی صورت پذیرد و بعد در مقام اصلاح برآید؛ بنابراین در آیه بعد، خداوند وظیفه زمان پیروزی را به رسول خدا (ص) که رهبر جامعه اسلامی است، گوشزد می‌کند:

فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ وَاسْتَغْفِرْهُ  إِنَّهُ كَانَ تَوَّابًا؛

پس پروردگارت را همراه با حمد، تسبیح بگو و از او مغفرت بخواه؛ زیرا که او بسیار توبه‌پذیر است.

ازآنجایی‌که رسول خدا رهبر مسلمانان است، مخاطب این آیه وجود مقدس ایشان است. در واقع سوره نصر یک جمله دو بخشی است که وظایف مهم رهبر جامعه اسلامی را در شرایط یاری خداوند و کسب پیروزی بیان می‌کند و می‌فرماید: وظيفۀ رسول اکرم (ص) این است که تسبیح و حمد خدا را بگوید و از او (خداوند) طلب مغفرت کند؛ چراکه خداوند بسیار توبه‌پذیر است. از طرفی بیان می‌کند زمانی که به یاری پروردگار پیروز شدید، باید خدای یکتا را تسبیح کنی؛ یعنی با تمام وجود اقرار کنی که پروردگار تو از هرگونه نقص و نیازی مبراست. این اقرار، باید با حمد و ستایش خداوند همراه باشد و همواره لازم است از او برای لغزش‌ها و خطاهایی که سرزده، استغفار و طلب غفران کنی؛ خداوند نیز بسیار توبه‌پذیر و مهربان است. همه می‌دانیم که شکست، ظرفیت پذیرش می‌خواهد و انسان در این مواقع نیاز به همدلی و راهنمایی دارد؛ اما چرا خداوند هنگام پیروزی، پیامبرش را راهنمایی کرده؟

اول باید این نکته را متذکر شویم که در آیات قرآن، درست است که پیامبر اسلام (ص) مخاطب خداوند است، اما در واقع خداوند به این طریق انسان‌ها را هدایت می‌کند و به‌قول‌معروف «به در می‌گوید تا دیوار بشنود».

نکتۀ دیگری که در این سوره به چشم می‌خورد، این است که اگر مردم پیروز شوند و در این پیروزی بدون درنظرگرفتن لطف خدا، به خودشان مغرور شوند، دو آسیب مهم تهدیدشان می‌کند؛ یکی اینکه گمان می‌کنند با کسب این پیروزی کار بزرگی برای خداوند کرده‌اند یا نیاز مهمی را از او برطرف ساخته‌اند و با این کار بدون اینکه بخواهند یا متوجه باشند، به خدا منت بگذارند و توقع تشکر و عنایت الطاف از او داشته باشند. در واقع اسباب غرور و خودفریفتگی فراهم شود و همین زمینه شکست را برای آنها فراهم کند. دیگر اینکه خود را در جایگاه رفیعی ببینند و با به‌دست‌آوردن پیروزی، دچار غرور و لغزش شوند و نتوانند اصلاح نفس نمایند.

در این سوره، خداوند به تسبیح همراه با حمد اشاره می‌کند؛ زیرا اعتراف به بی‌نیازی خداوند در کنار سپاسگزاری از او برای رهایی از هر خیال باطلی درباره خدا و دین اوست.

مسئلۀ مهم دیگری که با قرائت و تدبر در این سوره برای ما روشن می‌شود، این است که ما با استغفار، به درگاه خداوند اعلام نقص و عجز می‌کنیم و این موضوع باعث می‌شود که ما در خود بشکنیم و در نتیجه خودبزرگ‌بینی را از وجودمان دور کنیم.

به امید آنکه سوره نصر همواره راهنما و راهگشای زندگی‌مان باشد.