روزه با رزق حلال
سخنی دربارۀ تقویت آثار روزه با اصلاح غذا
خوردن و نوشیدن به هنگام افطار و سحر، جان مایه روزه داری است. از این رو، در نظر اسلام، حلال یا حرام بودن خوردنی ها و نوشیدنی ها، اندازه و نوع آنها و همچنین انگیزه روزه داران از خوردن و آشامیدن، در میزان بهره وری از روزه، نقشی اساسی دارند و در دستاوردهای روزه دار از برکات این میهمانی، بسیار مؤثرند.
نخستین شرط بهره وری از روزه، آن است که نیروی تأمین کننده و پشتوانه انسان برای روزه گرفتن، حلال باشد. غذای حرام، نه تنها در بهره مندی انسان از آثار و برکات روزه، نقش تخریبی دارد، بلکه آفتی است که همه عبادت ها را تهدید می کند، بدان گونه که در روایات گذشته اشاره شد. از این رو، از پیامبر خدا روایت شده است که فرمود:
العِبادَةُ مَعَ أكلِ الحَرامِ كالبِناءِ عَلَى الرَّملِ؛[1]
عبادت همراه با حرامخواری، مثل ساختن بِنا بر شنزار است.
بر این پایه، برای روزه دار، شناخت غذاهای حرام، اهمیتی ویژه دارد.
انواع خوردنی ها و آشامیدنی های حرام
خوردنی ها و آشامیدنی های حرام، چند قسم اند:
- آنچه حرمت ذاتی دارد، مثل : گوشت حیوانات حرام گوشت، تخم پرندگان حرام گوشت، بعضی از اعضای حیوانات حلال گوشت (مانند: نرینه، بچه دان، دنبلان، مثانه، غده‌های بدن، کیسۀ صفرا، نخاع)، اعیان نجس (مانند: مردار، خون، گوشت خوک، شراب و هر مایع مست کننده دیگر). [2]
۲. آنچه حرمت عَرَضی دارد، مانند: غذاهایی که به سبب برخورد با عین نجس، متنجّس شده اند، یا برای جسم و جان انسان، زیان عمده دارند.
٣. آنچه با مال حرام تهیه می شود، مثل : سفره های افطاری ای که بدون اجازۀ قانونی، هزینۀ شان از بیت المال، پرداخت می شود.
۴. آنچه از مال مخلوط به حرام ، تهیه می شود.
۵. آنچه از مالی تهیه می شود که حقوق شرعی آن (مانند: خمس و زکات) پرداخت نشده است .
۶. آنچه با مال حلال فراهم می شود؛ ولی در کیفیت و مقدار آن، اسراف می گردد.
پرهیز از غذاهای شبهه ناک
اگر روزه دار بخواهد از روزه اش بهره ببرد، سزاوار است که نه تنها از غذاهایی که حرمتشان قطعی است، بلکه از غذاهای شبهه ناک هم پرهیز کند. غذاهای شبهه ناک دو گونه اند:
نوع اول : غذاهایی که در ظاهر، حلال شمرده می شوند، مثل : غذایی که میزبان مسلمان برای میهمانش تهیه می کند؛ ولی میهمان، احتمال می دهد که از مال حرام باشد.
نوع دوم : غذاهایی که در ظاهر، حرام شمرده می شوند، مثل : غذایی که از مال مخلوط به حرام تهیه می شود، به گونه ای که جدا کردن حلال و حرام آن، ممکن نیست .
نکته قابل توجه در این زمینه، آن است که اسلام برای استفاده از این گونه غذاها، راه حل دارد و برای رهایی از پیامدهای آن، تدبیری اندیشیده است، مانند پرداخت خمس مال شبهه ناک. از این راه، روزه دار می تواند از مشکل غذاهای شبهه ناکی که بخصوص در میهمانیها می خورد و یا به میهمانان خود می دهد، برهد، تا روزه ماه مبارک رمضان پاک و دارای آثار معنوی بیشتری باشد.
انگیزه های خوردن و آشامیدن
انگیزه ای که روزه دار در خوردن و آشامیدن در وقت افطار و سحر دارد، تأثیر مهمی در بهره وری کامل از برکات روزه دارد. در یکی از توصیه های پیامبر به ابوذر غفاری، چنین آماده است :
« یَا أباذرٍ، لِیَکُن لَکَ فِی کلِّ شَیءٍ نِیةٌ صَالِحَةٌ، حَتّی الأکلِ وَ النَّومِ ؛ [3]
ای ابوذر! برای هر چیزی نیت خوب داشته باش، حتی برای خوردن و خوابیدن.
میان روزه داری که سحری و افطار را تنها برای رفع گرسنگی و تشنگی می خورد، با کسی که آنها را به قصد قربت و کسب رضای الهی می خورد، فرق بسیار است. نورانیت روزه ای که روزه دار با قصد قربت غذا می خورد، هرگز با روزه ای که روزه دار با انگیزه حیوانی و خواسته نفس، غذا می خورد و نیرو می گیرد، برابر نیست.
روشن است که انگیزۀ خدایی در این کار – که روزه دار می گوید: «به قصد تقرّب به خدا، غذا می خورم» – نیازمند مقدماتی است که با این عمل، هماهنگ باشد، که از جمله آنها، تناسب نوع و مقدار غذا با نیاز بدن است.
بر اساس مقدمات و توضیح هایی که گذشت، می توان فشرده سخن را در زمينه اصلاح غذا به وسیله روزه دار، در سه نکته زیر خلاصه کرد که پایبندی و رعایت آنها موجب می‌شود تا روزه دار، هر چه بیشتر، از مواهب و دستاوردهای ضیافت الهی، بهره مند گردد:
1. حلال بودن آنچه خورده و آشامیده می شود و پرهیز از غذاهای حرام و شبهه ناک.
۲. تناسب نوع و مقدار غذاها و نوشیدنی ها با نیاز و خواسته بدن و پرهیز روزه دار از غذاهای رنگارنگ و افزون از حد نیاز.
3. خوردن و آشامیدن به قصد قربت و با انگیزه کسب رضای الهی و اطاعت از فرمان او .
عالم ربانی مرحوم آيت الله میرزا جواد آقا ملکی تبریزی، در پایان بحثی که دربارة انواع روزه داران از جهت برخوردشان با خوردنی ها و آشامیدنی ها دارد، می گوید:
برخی از آنان، همه خورد و خوراکشان، حلال و دور از اسراف و تجمل است؛ بلکه در مقدار خوردنی و آشامیدنی شان، حتی از اندازه حلال و غیر مکروه هم متواضعانه می‌کاهند و این گونه از لذت می گذرند و در خورشت، به یک نوع، بسنده می کنند، یا بعضی از لذتها و فزونی ها را ترک می کنند.
درجات آنان نزد پروردگارشان، که نگاه دارنده تلاش ها و مجاهدتهای آنان است، محفوظ است و آنان پاداش می یابند و هیچ ستمی به آنان نمی شود. خداوند، آنان را به بهترین کارهایشان پاداش می دهد و از عطای خویش، بی حساب بر آنان می افزاید. پس هیچ کس نمی داند چه پاداش های بزرگی که مایه چشم روشنی است و برایشان پنهان نگه داشته شده است – خواهند داش؛ پاداش هایی که بر هیچ دلی خطور نکرده است. [4]
خدایا ! ما را هم از آنان قرار بده!
[1] – عُدة الداعی، ص ۱۴۱ ، بحار الأنوار، ج ۱۰۳، ص ۱۶، ح ۷۳.
[2] – برای آگاهی بیشتر از این قسم محرمات، علاوه بر منابع فقهی، به کتاب واجب وحرام، آیت الله على مشکینی(ره) مراجعه شود .
[3] – مکارم الأخلاق، ج ۲، ص ۳۷۰، ح ۲۶۶۱. تنبيه الخواطر، ج ۲، ص ۵۸.
[4] – برای مطالعه تمام سخن وی . ر.ک،المراقبات، ص ۹۸.
