روزی حلال در آیات و روایات

بنابر روایاتی که از پیامبر اعظم(ص) و امامان معصوم(ع) رسیده، بر همه لازم است در راه به دست آوردن «درآمد حلال» تلاش کنند و از بیکاری و تنبلی و حرام خواری جدّاً بپرهیزند.

پیامبر گرامی اسلام(ص) می فرماید:

«طَلَبَ الحَلالِ فَریضَةٌ عَلی کُلِّ مُسلِمٍ وَ مُسْلِمَةٍ؛[1] به دنبال روزی حلال رفتن، بر هر مرد و زن مسلمان لازم است».

و نیز از وی روایت شده که: «خدا دوست می دارد که بنده اش را در راه کسب حلال در رنج و زحمت ببیند».

و نیز می فرماید:

«اَلکادُّ لِعِیالِهِ کَالْمُجاهدِ فی سَبیلِ الله؛[3] کسی که برای اداره زندگی خانواده اش تلاش می کند، مانند کسی است که در راه خدا جهاد می کند». در حدیث دیگر پیامبر اکرم(ص) فرمود:

«إنَّ اللهَ یُبْغِضُ الشّابَّ الفارِغ؛[4] جوان بیکار، مورد خشم خداوند است».

و می فرماید: «انسان سالم و بیکاری که نه مشغول کارهای دنیایی و نه مشغول کارهای آخرتی باشد، مورد خشم پروردگار است».[5]

ابن عبّاس می گوید، هر گاه پیامبر(ص) از شخصی خوشش می آمد، از شغل او می پرسید. اگر می گفتند او شغلی ندارد، می فرمود: از چشم من افتاد. وقتی از آن حضرت، علت آن را می پرسیدند، می فرمود: مؤمن اگر دارای شغلی نباشد، با دین فروشی زندگی خودش را اداره می کند.[6]

انس بن مالک می گوید: روزی که رسول خدا(ص) از غزوه تبوک باز می گشت، سوربن معاذ انصاری، (یا سعد انصاری) به استقبال آن حضرت شتافت و با پیامبر(ص) دست داد. حضرت فرمود: چه باعث شده که دست هایت این گونه سفت و پینه بسته باشد؟ جواب داد: با بیل برای کسب نفقه خانواده ام کار می کنم. حضرت دست وی را بوسید و فرمود: این دست هرگز آتش جهنّم را حسّ نمی کند.[7]

بنابراین با اینکه روزی رسان خداوند متعال است: (إنَّ الله هُوَ الرَّزّاق)[8] و خود روزی را تقسیم و تقدیر می کند، امّا همه موظفند منبع درآمدی حلال داشته باشند؛ زیرا خداوند به وسیله اسباب روزی می دهد. بندگان خدا باید به دنبال کسب حلال باشند و شغلی را پیشه خود سازد.

امام صادق(ع) می فرماید: «به دنبال روزی حلال رفتن را رها نکن؛ زیرا این در تقویت دینت مؤثر است».[9]

حرام خواری

اسلام انسان را در کسب روزی و به دست آوردن متاع زندگی آزاد گذارده، امّا هرگز اجازه نداده که او در این راه مسیری را پیش گیرد که اخلاق را فاسد گرداند و او را در معرض سقوط قرار دهد و یا موجب فساد در جامعه شود. بدین جهت، نه تنها مشروبات الکلی، مواد مخدّر و همه منکرات و فواحش را حرام شمرده، بلکه تولید، واسطه شدن، خرید و فروش و استعمال و … آن را نیز تحریم کرده است.

زنا و فحشا و رقّاصی را شغل و منبع درآمد انسان نمی داند، غنا و آوازه خوانی را که انسان را به فحشا بکشاند، راه کسب صحیح نمی شناسد. هر کاری که موجب سود شخصی امّا ضرر و بدبختی برای شخص دیگر یا اجتماع بشری باشد و امنیت اقتصادی و سلامت فرد یا جامعه را به خطر بیندازد، جرم و گناه شمرده و بر آنها کیفر سخت در دنیا و عذاب دردناک در آخرت وعده داده است؛ مانند: رشوه خواری، دزدی (به هر شکل آن)، کم فروشی، قمار، ربا، رانت خواری، غشَ در معامله، احتکار نیازمندی های مردم و …..

خداوند متعال در قرآن کریم، حرام خواری را از صفات یهود شمرده، می فرماید:

(وَتَرَی کَثِیرًا مِّنْهُمْ یُسَارِعُونَ فِی الإِثْمِ وَالْعُدْوانِ وَأَکْلِهِمُ السُّحْتَ لَبِئْسَ مَا کَانُواْ یَعْمَلُونَ)[10]؛ «بسیاری از آنان را می بینی که در گناه و تعدّی و خوردن مال حرام، شتاب می کنند. چه زشت است کاری که آنجام می دادند».

سپس می فرماید: «چرا دانشمندان نصارا و یهود، آنها را از سخنان گناه آمیز و خوردن مال حرام، نهی نمی کنند؟ چه زشت است عملی که انجام می دادند».[11]

خوردن مال حرام، شامل همه تصرّفات نامشروع می شود، خواه خوردن و آشامیدن باشد، یا کار حرامی در زمینه مسکن، لباس و غیر آن، و ممکن است مال را مصرف نکنند و آن را به ناحق نزد خود نگهدارد و به صاحبش برنگرداند. به تمام این موارد حرام خواری صادق است.

منابع

1. بحارالانوار، ج103، ص9.
2. کنز العمال، ح9200.
3. بحارالانوار، ج103، ص12.
4. جامع السعادات، نراقی، ج1، ص152.
5. شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید، ج17، ص146.
6. بحارالانوار، ج103، ص9؛ جامع الخبار، ص139.
7. تاریخ بغداد، ج7، ص342؛ الامام صادق(ع)، عبدالحکیم الجندی، ص350.
8. الذاریات/58.
9. بحارالانوار، ج71، ص128 و 137.
10. مائده/62.
11. همان/63.