کسب شخصیت و الگویابی در جوانان
کسب شخصیت و عزت نفس
از دیگر ویژگی های جوانان که باید مورد توجه خود او و خانوده اش باشد و برای کسب موفقیت مورد دقت قرار بگیرد، کسب شخصیت و عزت نفس است.
جوانان، همواره در صدد کسب شخصیت و عزت نفس می باشند، و مایلند هر چه زودتر شخصیتی ثابت و مستقل برای خود بسازند و موجبات رشد خود را فراهم نمایند و صلاحیت های لازم را برای پذیرش در جامعه بدست آورند. پیامبر گرامی اسلام(ص) در کلام گُهر بار خود، این نکته را متذکر شده و می فرموده :
اَلْوَلَدُ سَيِّدٌ سَبْعَ سِنِينَ وَ عَبْدٌ سَبْعَ سِنِينَ وَ وَزِيرٌ سَبْعَ سِنِينَ… ؛1 در توضیح این روایت باید گفت : فرزند در هفت سال اول به سبب ناتوانی جسم و نارسایی فکر مورد عطوفت و ترحم والدین است و والدین از روی رحمت به خواسته های او عمل می کنند؛ لذا کودک بر پدر و مادر آقائی می کند، و در هفت سال دوم به سبب اینکه به اندازه ای نیرومند شده و مانند گذشته مورد ترحم نیست و به سبب اینکه تا اندازه ای خوب و بد را می شناسد، مورد مؤاخذه بوده و مسؤول واقع می شود و وظایف خود را در غالب دستور، از پدر و مادر می گیرد .
هفت سال سوم که دوره بلوغ و جوانی است، دوره ای است دارای ارزش والا؛ و پیامبر اکرم (ص) با دادن نسبت وزارت به جوانان، در حقیقت چندین نکته را مورد اهمیت قرار داده اند.
اول اینکه : نوجوان و جوان، دارای ارزش هستند و باید مورد احترام و تکریم قرار گیرند. احترام قائل شدن برای آنها اولین قدم در کمک به ایشان درکسب شخصيت و عزت نفس می باشد.
دوم اینکه : به پدر و مادر تذکر می دهد که دوران نوجوانی از کودکی جداست و علاوه بر احترام قائل شدن، باید به نوجوان مسؤولیت هم داده شود تا در ضمن اجرای آن به توانمندهای خود دست یابد و با کسب موفقیت، شخصیت خود را به اثبات و انسجام برساند، همانند یک وزیر [البته] در کشور کوچک خانواده .
وزیر، از یک طرف به معنای کسی است که بار مسؤولیتی را بر دوش گرفته و از طرف دوم کسی است که مورد مشورت و همفکری قرار گرفته است. لذا نوجوان باید در خانواده مورد مشورت قرار گیرد تا به تبادل افکار خویش بپردازد و علاوه بر ابراز وجود، توانایی های فکری خود را نیز محک بزند.
پدر و مادری که دستور رسول اکرم (ص) را عمل می کنند، عملا ارزش معنوی جوان خویش را مورد توجه قرار داده اند و خواهش تکریم را که ناشی از خواهش کسب شخصیت می باشد، در او به نحو شایسته ارضاء کرده اند.
طلب شخصیت با کسب عزت نفس یعنی ارزشیابی انسان در مورد خودش که با مفهوم هویت در ارتباط است، ارتباط مستقیم دارد و ضعف و قوت خصوصیات شخصیتی هر فرد با میزان موفقیت وی در کسب عزت نفس در ارتباط است. امیرالمؤمنین (ع) می فرماید:
مَن كَرُمَت علَيهِ نَفسُهُ لَم يُهِنْها بالمَعصيَةِ ؛ 2 یعنی هرکس به شرف معنوی و کرامت و عزت نفس خود عقیده دارد، با پلیدیِ گناه خوارش نخواهد ساخت .
امام هادی (ع) فرموده اند: مَنْ هَانَتْ عَلَيْهِ نَفْسُهُ فَلَا تَأْمَنْ شَرَّهُ ؛ 3 یعنی هر کسی که خود را ضعیف و خوار میداند و در باطن احساس پستی و حقارت می کند، از شر او ایمنی نداشته باش. روایات فوق، اهمیت کسب عزت نفس در جوانی را متذکر شده و توجه به آن باید سرلوحه روش های تربیتی والدین محترم قرار گیرد .
الگویابی
یکی از ویژگی های شخصیت انسان در دوران نوجوانی، الگویابی است که در راستای رشد و شکل گیری هویت رخ می دهد. نوجوانان به دنبال الگویی هستند که آن را دوست داشته باشند و سعی می کنند شخصیت خود را مطابق با آن الگو، شکل دهند.
الگو بودن پبامبر (ص)
انتخاب الگو، در راستای ارزش های هر فرد می باشد؛ جوانانی که ارزش های معنوی، دینی و اخلاقی برایشان مهم است، الگوهای خود را از میان شخصیت های مذهبی پیدا می کنند و جوانانی که قدرت بدنی، جمال ظاهرى ، ثروت و امثال اینها برایشان مهم است، از افرادی که در این زمینه ها مطرح هستند، پیروی می کنند . نیاز به الگو و توجه به آن از دیدگاه قرآن نیز مطرح گردیده و خداوند متعال بهترین اسوه و سرمشق را برای بشر معرفی کرده است:
لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِمَنْ كَانَ يَرْجُو اللَّهَ وَالْيَوْمَ الْآخِرَ وَذَكَرَ اللَّهَ كَثِيرًا . (احزاب،21 ).
برای شما در زندگی، رسول خدا سرمشق نیکویی است، برای آنها که امید به رحمت خدا و روز رستاخیز دارند و خدا را بسیار یاد می کنند.
خداوند متعال رسول گرامی خویش را بهترین الگو برای انسان ها معرفی می نماید و در کنار ارائه الگو، ارزش های اساسی حیات انسان را نیز مطرح می کند، ارزش هایی چون ایمان به خدا و روز قیامت که انگیزه حرکت در مسیر زندگی هستند و یا ایمان به خداوند که تداوم بخش آن است . و بدون شک کسی که قلبش از چنین ایمانی لبریز نباشد، پیروی از رسول خدا برایش مقدور نیست .
شناساندن الگوهای ایمانی و اخلاقی از وظایف مربیان، والدین و مسؤولان امور آموزشی و تربیتی می باشد. اگر شخصیت پرنفوذ رسول خدا(ص) به ویژه دوران نوجوانی و جوانی ایشان به جوانان شناسانده شود و بر عنصر اخلاقی شخصیت آن رسول گرامی که «محمد امين صلی الله علیه و آله » لقب یافته بود تأكید شود و این حقیقت بیان شود که آن حضرت در جوانی به این لقب مفتخر شده بودند؛ هاله ای از پاکی، قداست و حرکت، نوجوانان را به وجد می آورد و شیفته رسول اکرم (ص) و مجذوب شخصیت وی می شوند.
الگو بودن حضرت ابراهیم (ع)
خداوند متعال نه تنها در قرآن، پیامبر اکرم (ص) را به عنوان الگو و نمونه معرفی می نماید، بلکه ماجرای زندگی و ویژگی های جوانانی را نیز برشمرده، که بهترین الگو و سرمشق برای جوانان هستند. نوجوان شجاع، پرشور، انقلابی و مبارزی که در شانزده سالگی در مقابل طاغوت زمانه ایستاد و بت شکنی نمود و با منطق صریح خود مردم را متوجه اشتباهاتشان نمود، کسی نیست جز حضرت ابراهیم (ع).
در سوره مبارکه انبیا آمده است که: حضرت ابراهیم (ع) مبارزه علیه بت پرستی را از خانواده و نزدیکانش شروع کرد و با دلایل منطقی و استدلال های محکم، آنان را به سوی توحید دعوت می نمود ولی به سبب بی اعتنایی قومش، تصمیم به انجام کاری گرفت تا آنان را منقلب کند و تأثیر بیشتری بگذارد .4
بنابراین، روزی که مردم به خارج شهر رفته بودند همه بت ها را شکست و تبر را بر گردن بت بزرگ نهاد . وقتی مردم این صحنه را دیدند گفتند تنها کسی که می تواند این کار را کرده باشد، جوانی به نام ابراهیم است.
قَالُوا سَمِعْنَا فَتًى يَذْكُرُهُمْ يُقَالُ لَهُ إِبْرَاهِيمُ . (انبياء، ۶۰)
گروهی گفتند: شنیدیم جوانی از مخالفت با بت ها سخن می گفت که او را ابراهیم می گفتند.
و قيل ان ابراهيم القى في النار و هو ابن ست عشرة سنة ؛ 5 و گفته شده که ابراهیم در آتش افکنده شد در حالی که شانزده ساله بود.
الگو بودن اصحاب کهف
گروهی از جوانان نیز در قرآن مطرح شده اند که با وجود اینکه در بهترین شرایط و موقعیت اجتماعی، از نظر مقام و ثروت بودند، ولی وقتی حقیقت توحید را دریافتند، و به خدای یگانه و روز معاد ایمان آوردند، زر و زیور را رها کردند به غار خشن و خشک پناه بردند و در راه ایمان و عقیده از جان خود نیز دریغ نورزیدند و اسوه جوانان عالم شدند.
إِذْ أَوَى الْفِتْيَةُ إِلَى الْكَهْفِ فَقَالُوا رَبَّنَا آتِنَا مِنْ لَدُنْكَ رَحْمَةً وَهَيِّئْ لَنَا مِنْ أَمْرِنَا رَشَدًا (کهف، ۱۰)
زمانی را به خاطر بیاور که این گروه از جوانان به غار پناه بردند و گفتند پروردگارا ما را از سوی خودت رحمتی عطا کن و راه نجاتی برای ما فراهم ساز.
إِنَّهُمْ فِتْيَةٌ آمَنُوا بِرَبِّهِمْ وَزِدْنَاهُمْ هُدًى (کهف/۱۳) … آنها جوانانی بودند که به پروردگارشان ایمان آورند و ما بر هدایتشان افزودیم.
الگو بودن حضرت یوسف(ع)
همچنین خداوند متعال در یک سوره کامل، ماجرای زندگی حضرت یوسف (ع) را بیان می کند و او را جوانی نیکوکار معرفی می کند که به سبب احسان و نیکوکاری و اخلاق نمونه اش در زمان جوانی، خداوند چشمه های علم و حکمت خود را بر قلب او جاری می سازد و این وعده را به تمام جوانان می دهد که اگر یوسف گونه در زمرۀ «محسنین» قرار گیرند، پاداش شان را دریافت خواهند کرد.
وَلَمَّا بَلَغَ أَشُدَّهُ آتَيْنَاهُ حُكْمًا وَعِلْمًا وَكَذَلِكَ نَجْزِي الْمُحْسِنِينَ (یوسف، 22 )
و هنگامی که به سن رشد و کمال جوانی رسید، به او حکمت و علم دادیم و این چنین، نیکوکاران را پاداش می دهیم.
حکمت و علمی که خداوند به يوسف داد، موهبتی ابتدایی نبود بلکه به عنوان پاداش به وی داده شد. چرا که او از نیکوکاران بود و جمله «وَكَذَٰلِكَ نَجْزِي الْمُحْسِنِينَ» اشاره به این معنی می کند. و از این جمله همچنین این معنا مشخص می گردد که خداوند از این علم و حکمت به همه نیکوکاران می دهد، البته هر کسی به قدر نیکوکاریش…. »6
بنابراین، انتخاب الگوی مناسب باید مورد توجه خانواده ها باشد تا جوانان را با این الگوها آشنا نمایند و زمینه این آشنایی هم باید در نوجوانی مورد توجه قرار گیرد تا جوانان طبق اقتضای سنی خود به دنبال الگوهای هالیوودی و غیرواقعی و همچنین الگوهایی که مغایر با مبانی دینی است، نروند و بتوانند از این الگو، در پیشرفت زندگی و اهداف خود استفاده نمایند.
منابع :
۱. شیخ حر عاملی، وسائل الشيعة ، ۴۷۶/۲۱.
۲. آمدی ، غرر الحكم / ۶۷۷.
۳. حسن بن شعبه حرانی، تحف العقول عن آل الرسول / ۴۸۳.
۴. رجوع کنید به سوره انبیاء ، آیات ۵۱۔ ۵۷.
۵. بحارالانوار، ۲۵/۱۲.
۶. ترجمه المیزان، ۱۶۰/۱۱.
