علل تجمل گرایی و پیشگیری از آن
تجمل‌گرایی، به معنای گرایش افراطی به زرق‌وبرق دنیا و آن را هدف زندگی قراردادن است. این مسأله که امروزه از آن به‌عنوان یک بیماری روان‌شناختی یاد می‌شود، به‌طور جدی در اسلام مورد نکوهش قرار گرفته است. هرچند این بیماری مسری متأسفانه روزبه‌روز جای خود را در بیشتر بین افراد بازتر می‌کند. یکی از مهم‌ترین مواردی که باعث می‌شود انسان دل از زر و زیور دنیا بِکند، سپردن خودش به خدای باری‌تعالی است؛ خدایی که همواره مراقب بندگانش است و رزق و روزی‌شان را به اندازه‌ای که مقدر کرده، برای‌شان خواهد فرستاد. این نکته را باید در نظر داشت که کارهای خوب و بد انسان‌ها روی باز و بسته‌شدن دریچه‌های رزق تأثیر می‌گذارد. خداوند بزرگ بر اثر کارهای شایسته و ناشایسته بندگانش، زندگي برخي را وسعت مي‌بخشد و روزي آن‌ها را بيشتر مي‌كند و بعضي ديگر را در سختي و تنگنا قرار مي‌دهد. «به درستي‌كه پروردگارت گشاده مي‌گرداند روزي را براي آن‌كه مي‌خواهد و تنگ مي‌گرداند؛ به درستي‌كه او به بندگانش آگاه و بيناست.» (اسراء/30)
در آياتي از قرآن‌كريم آمده است كه برخی از انسان‌ها در ابتدا زندگي راحت و خوبي داشته‌اند؛ ولي به دليل كارهاي ناپسندی که مرتکب شدند، به عذاب و قهر خداوند دچار شده و زندگي‌شان به آوارگي، نابودي و تباهي كشيده شد. با توجه به اين آيات درمي‌يابيم علت برخي از عذاب‌ها، چيزي جز زياده‌خواهي و ناسپاسي بر اثر اسراف نيست. كساني كه به نعمت‌هاي خداوند و به روزي خود قانع هستند و شكر و سپاس پروردگار را به اندازه توان به جاي مي‌آورند، سزاوار دريافت پاداش الهي مي‌شوند. در مقابل، كساني كه به داده‌ها و روزي‌ای که خداوند تعیین کرده، راضی نيستند و زيادتر از آن مي‌خواهند، تلاش می‌کنند از هر راهي بر دارایی خود بيفزايند. آن‌ها با این عقیده راهی را پیش می‌گیرند که حاضرند به خاطرش به هر گناهی دست بزنند؛ پس در همين دنيا، به انواع عذاب‌ها گرفتار مي‌آيند. «و پروردگارتان اعلام كرد كه اگر شكر كنيد، روزي شما را زياد مي‌كنم و اگر كفران نعمت كنيد، شما را عذاب مي‌كنم.» (ابراهيم/7)
بهره‌گيري از نعمت‌هاي الهي
خداوند يكتا دوست دارد نعمت‌هايي را كه به بندگانش ارزاني فرموده است، در وجود بنده‌هاي خود ببيند و چهره‌هاي شاد آن‌ها را نظاره‌گر باشد. از اين‌رو، نعمت‌هاي گوناگون و فراواني را در اختيار آن‌ها قرار داده و از سويي نيز آن‌ها را از اسراف و زياده‌روي باز داشته است. وقتي افراد يك خانواده، صرفه‌جو باشند، مي‌دانند از نعمت‌هاي خدادادي چگونه بهره بگيرند و در زندگي، ميانه‌رو باشند. چنين خانواده‌هايي مي‌دانند نعمت‌ها براي همه آفريده شده و فقط براي آن‌ها نيست تا هرگونه كه مي‌خواهند، مصرف كنند. آن‌ها حتي براي بعضي از وسايل دورانداختني بي‌خطري كه كاربرد نخستين آن‌ها تمام شده است، كاربرد ديگري در نظر مي‌گيرند و دوباره آن‌ها را بازيافت مي‌كنند و با اين كار به سوي صرفه‌جويي قدم برمي‌دارند. در چنين خانواده‌اي، بخش بالايي از بودجه خانواده به جاي اينكه دور ريخته شود، دوباره به چرخه زندگي وارد شده و راه را براي پيشرفت زندگي و بهره بردن هموارتر مي‌كند. پروردگار متعال در آيه‌اي، بندگانش را چنين خطاب مي‌كند: «اي فرزندان آدم، در وقت هر نماز و در هر مسجدي آرایش و زینت‌تان را (به تناسب آن عمل و محل) برگیرید، و (از همه خوراکی‌های حلال خداوند) بخوريد و بياشاميد و اسراف نكنيد؛ زیرا خدا اسراف‌کنندگان را دوست ندارد.» (اعراف/ 31)
دردسر تجمل گرايي
مال‌اندوزي و تجمل‌گرايي، دردسرساز است. كساني كه به زندگي اشرافي اهميت مي‌دهند، مدام در تلاشند تا با خریدن لوازم گران‌قیمت و لوکس، به رفاه و آسايش بيشتری برسند. آن‌ها هرچند وقت یک‌بار وسایل خانه را که اغلب سالم و زیبا هستند، با توجه به تغییر چیدمان خانه، به سمساری می‌دهند و دوباره از نو تمام آن وسایل را می‌خرند؛ یا لباس‌هایی را که در کل شاید به اندازه تعداد انگشتان یک دست هم نپوشیده باشند، به بهانه تکراری‌بودن بیرون می‌اندازند. در حالی که ممکن است همسایه یا فردی از اقوام آن‌ها از لحاظ اقتصادی در سطح پایین‌تری باشد و توان خریدن یک دست لباس را هم در طول سال نداشته باشد یا وسایل زندگی‌اش را آن‌قدر تعمیر کرده باشد که دیگر اسقاط شده باشند. کسانی که غرق در بریز و بپاش و فکرکردن به مدل‌های جدید، آپدیت‌ها و نسخه‌های به‌روز هستند، خواه ناخواه از اهداف اصلي زندگي كه بزرگ‌ترين آن‌ها عبادت و بندگي خدا و یاری هم‌نوع است، غافل مي‌شوند. يكي از ويژگي‌هاي بندگان شايسته خدا، خاكي‌بودن و فروتني آن‌هاست و افراد تجمل‌گرا، از اين نعمت‌هاي اخلاقي دور هستند. آن‌ها با پيوستن به جرگه افراد مادي‌گرا، دچار غرور و فخرفروشي مي‌شوند؛ حتی انسان‌هاي ساده‌زيست را به ديده حقارت مي‌نگرند، غافل از اينكه با سرگرم‌شدن به اين نوع زندگي، خود را در تنگناهاي دشوارتر گرفتار مي‌كنند و مشمول ضرب‌المثل «هر كه بامش بيش، برفش بيشتر» مي‌شوند.
انسان بايد به اندازه‌اي به دنيا رو كند كه نياز روزانه او تأمين شود؛ چراکه بیشتر از آن، اسراف است و اسراف، يعني بخشي از درآمد خود را بيهوده هدر دادن. از اين‌رو، حضرت علي علیه السلام مي‌فرمايد: «زياده‌روي، بسيار را از بين مي‌برد.» (دو هزار حديث از امام علي علیه السلام، ص 43، ح 5461) هم‌چنين مي‌فرمايد: «ميانه‌روي، كم را زياد مي‌كند.» (همان، ص 29، ح 386)
تجمل گرايي، كم يا زياد
گرايش به تجمل نوعي زيباپسندي است و انسان ذاتاً زيبايي را دوست و از زشتي كراهت دارد. اصل جمال يا زيبايي از ذات مقدس باري‌تعالي ريشه گرفته كه سرمنشأ همه خوبي‌ها و زيبايي‌هاست. بايد ديد ورود تجملات در زندگي تا چه اندازه نيك، پسنديده و خدايي است و موارد ناپسند كدامند. خانواده‌ها بايد توجه داشته باشند كه بنا بر آموزه‌هاي اسلام، بايد از تجمل‌گرايي‌هاي بيهوده و زيان‌رسان بپرهيزند. حال اگر درآمدشان رو به فزوني است، مقدار افزوده شده را صرف كارهاي خير كنند و از اين راه، آخرت خود را نيز زيباتر سازند. ائمه اطهار علیه السلام همواره در زندگي سراسر افتخارآميزشان، به اين مسأله توجه داشتند. آن‌ها هميشه زندگي‌شان هم‌سطح زندگي مردم عادي و حتي گاهي پايين‌تر از آن‌ها بود. از اين‌رو، وقتي شرايط كامراني، رفاه و خوشبختي براي مردم فراهم مي‌شد و همه آن‌ها از رفاه نسبي برخوردار مي‌شدند، آن بزرگواران نيز اندكي از روزنه‌هاي آسايش و توسعه را در زندگي خود مي‌گشودند.
اسراف، دوستي با شيطان
از نظر شرع مقدس اسلام، خسيس بودن، صفتي نكوهيده است و هم‌نشيني با خسيسان منع شده است؛ چنان‌كه دين اسلام، مسلمانان را از اسراف و ريخت‌وپاش‌هاي بي‌مورد برحذر داشته است. خداوند در قرآن در اين‌باره مي‌فرمايد: «نه خسيس باش و نه ول‌خرجي كن، به‌گونه‌اي كه همه آن‌چه در بساط داري، تمام شود كه سرزنش شوي و از اينكه چيزي در بساطت نمانده است، غمگين شوي.» (اسراء/ 29) همين آيه به خوبي راه چگونه مصرف‌كردن را به انسان‌ها مي‌آموزد. امام علي علیه السلامنيز مي‌فرمايد: «دورانديش كسي است كه از زياده‌روي دوري گزيند و اسراف را كنار بگذارد.» (دو هزار حديث از امام علي علیه السلام، ص 133، حديث 1517)
يكي از مواردی كه موجب شادي شيطان مي‌شود و خشم خدا را پديد مي‌آورد، تجمل‌گرايي و در كنار آن، اسراف است؛ زيرا همان‌گونه كه گفته شد، تجمل‌گرايي، انسان را از ياد خدا و آخرت غافل مي‌سازد و راه آدمی را براي وارد شدن به بسياري از گناهان باز مي‌كند. تجمل‌گرایی جز این نیست که حلال خدا فقط به خاطر چشم و هم‌چشمی‌های رایج و میل به اشرافی‌گری، به کام جوانان حرام شود. امروزه ازدواج و برگزاری مراسم عروسی به یک کابوس بزرگ برای پسران جوان تبدیل شده است؛ به طوری که از این امر مقدس فراری شده‌اند. بخش اعظم آن هم برمی‌گردد به توقعات و انتظارات بی‌جای برخی والدین و خرج‌های بیش از اندازه شب عروسی که هیچکدام شان دردی از زوجین و خانواده‌های‌شان دوا نمی‌کند و آخر همه را به همان مثل قدیمی که «سفره ننداخته یک حرف داره، انداخته هزار حرف» می‌رساند.
کاش به جای میزهای شامی که با انواع و اقسام ژله‌ها، نوشیدنی‌ها، میوه‌ها، شیرینی‌ها و چند مدل غذا چیدمان شده، تالار ذهن‌مان پر از ایده‌های انسان‌دوستانه و ناب بود. در این صورت همان ابتدا فکر این را می‌کردیم که آخر کدام آدمی می‌تواند این‌همه غذا و مخلفات را داخل معدة سی‌سانتی‌اش جای بدهد؟ کاش به جای این فخرفروشی‌ها و انگشت‌نما شدن‌ها، درک‌مان را بالاتر می‌بردیم و هزینه آن‌همه خوراکی اضافه را که در نهایت روانه سطل زباله می‌شود، با اندکی دوراندیشی نذر خوشبختی فرزندان‌مان می‌کردیم. به جای آن‌همه خرج اضافه که صرفاً برای خودنمایی و شنیدن به‌به و چه‌چه فامیل است، با خرید تکه‌ای از جهیزیه دختران دم‌بخت و هدیه دادنش به خانواده‌‌های نیازمند، آن‌ها را در شادی‌مان شریک می‌کردیم. در این صورت حس خوب کمک به هم نوع را می‌چشیدیم و لذت می‌بردیم که خدای مهربان به وسیله ما، رزقش را به بنده‌ای عطا فرموده است. به فرموده مولا علی علیه السلام «اسراف در هر چيزي نكوهيده است، مگر در كارهاي نيكو.» (دو هزار حديث از امام علي علیه السلام،ص 193، حديث 1932)
