عوامل فردی و اجتماعی اعتیاد
عوامل اجتماعی
اعتیاد، نوعی بیماری اجتماعی است. در دورانی که ما زندگی می کنیم، شرایط مناسب اجتماعی برای یک زندگی انسانی و توأم با محبت فراهم نیست، و بنا بر گفته دکتر خواجه نوری، در این عصر، انسان ها از یکدیگر دور شده اند، عواطف انسانی تقلیل یافته، و نا امنی و تشویش ومیل به انتقام جویی و اضطراب، زیاد شده و انسان های پراز تضاد و کشمکش و محرومیت، برای تسکین ناراحتی های خود به مواد مخدر پناه می برند.
لیتون و همکاران او دریافتند که رابطه مستقیمی بین اعتیاد به تریاک و وضع نابسامان اجتماعی وجود دارد. برخی از عوامل اجتماعی به طور غیر مستقیم فرد را به سوی اعتیاد می کشاند. در طبقات مرفه، کمبود فعالیت بدنی، یکنواختی زندگی، و تنوع طلبی، آنان را به سوی مواد مخدر می کشاند. در کارمندان، گاهی زیادی کار روزانه و خستگی مفرِط و وجود محرومیت ها موجب گرایش به اعتیاد می شود. برخی از جوانان از خلاء درونی و شخصیتی رنج می برند. اگر خانواده و جامعه رهگشای مسائل آنان نباشد و زمینه مناسبی برای هدایتشان ایجاد نکند، احساس بی مصرفی و پوچی مفرِط آنان را در دام اعتیاد، سرعت می بخشد. کافی است جامعه ناسالم بوده و ماده اعتیاد آور و دستان ناباب و دشمنان دوست نما موجود باشند و جوان را به کام مواد سمی و کشنده اعتیاد بکشند.
عدم نظارت و کنترل عمومی را نیز باید از عواملی دانست که به رشد اعتیاد دامن می زند. متأسفانه وقتی زنگ خطر جدی اعتیاد نواخته شد و جگر گوشه ما به دام اعتیاد افتاد، آنگاه متوجه خطر جدی اعتیاد می شویم.
چه باید کرد؟
شکی نیست برای این معضل ملّی که در حال حاضر دامنگیر جوانان این سرزمین گردیده است، نیاز به یک مبارزه جدی و همه جانبه است تا ریشه این بلای خانمانسوز با عزم ملی و مشارکت مردم خشکانده شود.
برای این کار می توان با یک بازنگری در متون درسی و حتی بازی های کودکان ،به منظور ایجاد تنفر آنها از مواد افیونی به پیشگیری این معضل پیچیده پرداخت و کودکان و نوجوانان را از سنین پایین با مصائب و مشکلات مواد مخدر آشنا کرد. در این میان رسانه های همگانی کشور خصوصا رادیو و تلویزیون و استفاده از شبکه های اجتماعی در قالب پویانمایی، ویدئو کلیپ و… نقش موثری در هدایت، تربیت، و سازندگی و بالا بردن شعور اجتماعی افراد جامعه دارند. صدا و سیما به راحتی می تواند پیامهای خاص خود را در ارتباط با این پدیده خطرناک که امروز بصورت یک مصیبت ملی در آمده است، به اطلاع مردم برساند و از طریق تهیه برنامه ها و فیلم های مستند داستانی، افراد جامعه و مخصوصا قشر جوان را از خطرات آن آگاه نماید.
عوامل فردی و شخصی
- ضعف اعتقادات مذهبی
ضعف بنیان های اخلاقی و باور داشت های دینی، زمینه را برای انحرافات اجتماعی و لغزش های فردی فراهم می کند.
- سست شدن سنت های مفید اجتماعی
سست شدن تعداد زیادی از سنت های مثبت، تحت تأثير تجددگرایی، مدرنیسم و تقلید از جوامع بیگانه، به فراموشی تدریجی ارزش های اجتماعی منتهی می شود. جایگزین شدن ارزش های کاذب نوین به جای ارزش ها و سنت های پیشین، زمینه را برای بی ریشه شدن جوانان، احساس خلاء و پوچی در زندگی، و در نتیجه رانده شدن آنان به سوی انحراف و اعتیاد، فراهم می کند
- گروه های سنی ویژه
تمام گروه های سنی اعم از کودک، نوجوان، جوان، بزرگ و سالخورده به یک میزان برای اعتیاد گرایش و آمادگی ندارند، بلکه در بین گروه های سنی، نوجوانان و مخصوصا جوانان از آمادگی بیشتری برای این منظور برخوردارند و علت این وضع را می توان در مسائل دوران بلوغ، بحران هویت و شرایط روانی نوجوانان و جوانان جستجو کرد.
- فقدان نزدیکان و والدين
فقدان والدین یا نزدیکان می تواند ضربه روحی شدید بر جسم و روان شخص نوجوان یا جوان وارد کند؛ این اثر گذاری از فردی به فرد دیگر و از سنی به سن دیگر و از خانواده ای به خانواده دیگر (گسترده و هسته ای) متفاوت است؛ به طوری که بررسی های روانشناسی نشان داده تأثیر این فقدان در افراد « درون گرا» بیش از اشخاص «برون گرا» است و در سنین پایین تر اثرات مخرب تری برجای می گذارد و در خانواده های هسته ای شدیدتر از خانواده های گسترده است و می تواند در اعتیاد افراد بسیار مؤثر باشد. شکست در زندگی،و وقوع رویدادهای مهم در زندگی افراد، تأثیرات شگرفی در جسم و جان آنها بر جای می گذارد و آنها را به طرف کجروی و اعتیاد می کشاند. شکست در تحصیل مانند ترک تحصیل، اخراج از مدرسه، مردود شدن، تجدیدی، مشروط شدن و تکرار درس، شکست در عشق و ازدواج، در زندگی خانوادگی، در کار و اشتغال و شکست در تجارت، می تواند عوامل موثری در جهت روی آوردن جوانان به اعتیاد باشد.
- فقر علمی و آگاهی اجتماعی
اقشار بی سواد، به دلیل پایبندی خود به مبانی سنتی، اخلاقی و اعتقاد دینی، از ارتکاب به جرایم اجتماعی دوری می گزینند و اقشار باسواد به علت درک بهتر و شناخت عمیق تر مبانی دین و اخلاق، به سوی انحراف کشیده نمی شوند. این در حالی است که (مطابق با آمارهای موجود) اقشار کم سواد زمینه انحراف و اعتیاد را بیشتر از دیگران دارا هستند.
- ناراحتی های روانی
وجود ناراحتی های روانی و اختلالاتی نظیر افسردگی، انزواء، وسواس، روان رنجوری، یأس، شکست خوردگی، مردم گریزی و نظایر اینها در افراد بزهکار منحرف و معتاد، مسلم است؛ در نتیجه، زمینه گرایش به سوی انحراف و اعتیاد در میان گروه خاصی از بیماران روانی بیشتر از افراد سالم وجود دارد.
عوارض اعتیاد از جنبه فردی و اجتماعی
از جنبه فردی، معتادان اغلب از کسانی هستند که برای تامین پول، دارو و مواد مخدر تن به دزدی، جنایت و… می دهند. از دیگر عوارض فردی اعتیاد می توان به بروز تغییرات بدنی و عوارض جسمی، کاهش تمایلات جنسی و نقصان میل، که خود پدید آورنده بدبینی، اختلال در سازگاری روانی فرد و پیدا شدن کج رفتاری، کندی در حرکات ارادی، سلب ابتکار، پیداشدن حالت جنگ و ستیز با خود و بعدها با دیگران، اشاره کرد.
و از جنبه اجتماعی نیز ارتکاب انواع جرایم از عوارض و علل مهم اعتیاد است. شخص معتاد، از ارزش های اجتماعی و اخلاقی تهی می شود و نمی تواند تابع قانون باشد. حالت بی تفاوتی و حتی ضد قانونی افراد معتاد سبب می شود که سیاست بازان جهان به این طبقه چشم بدوزند و آنها را عاملان جنایت و قتل و خرابی قرار دهند. اثر زیان بار اعتیاد نیز در نسل، خطر آفرین است و در جنین هم اثر منفی می گذارد.
بی نظمی در کار و زندگی خانوادگی و اجتماعی و عدم احساس مسئولیت و تضاد با اطرافیان و ناسازگاری و ایجاد زمینه برای برانگیختن بیمار به ارتکاب جرم، جرایم منکراتی و منافی عفت و بالاخره انحطاط اخلاقی و اجتماعی به گونه ای که آبرو و عزت نفس فرد را از میان می برد، جزء دیگر آثار اجتماعی اعتیاد به مواد مخدر بشمار می رود.
همچنین بین اعتیاد به هروئین و ارتکاب جرم، ارتباط نزدیک وجود دارد. فرد معتاد به هروئین برای تهیه آن دست به سنگین ترین جرایم حتى قتل می زند.
عوارض مصرف موادمخدر
خواب آلودگی در بعضی مواد و در برخی دیگر نیز غلبه بر بی خوابی، اضطراب، گفتار و بیان نامفهوم، بی قراری و بی صبری، پیداشدن اشکال در حفظ تعادل، ضعف در عکس العمل، تغییر و دگرگونی در مردمک چشم، از دست دادن اشتها، پیداشدن حالت يبوست، آب ریزش بینی، پیداشدن حالت تهوع، گرفتگی و آسیب های عضلانی، کاهش وزن، تیره شدن لب ها و رنگ پوست، تضعیف دفاع بدن علیه بیماری ها، ایست تنفسی به دلیل مصرف زیاد، اشکال در حافظه و فراموش کاری، رشد ناقص جنین و نازایی در زنان و عقیم شدن در مردان، از عوارض مصرف و اعتیاد به مواد مخدر می باشد. معتاد از لحاظ جسمی و روحی نیاز دارد که میزان مصرف خود را بالاتر برده تا از نئشگی بیشتری برخوردار شود. از نظر جسمی هر چه میزان مصرف، بالاتر برود، تخدير و ضعف جسمی و روحیِ معتاد بیشتر می شود.
نمودهای ظاهری اعتیاد
تمایل معتاد به کناره گیری از بستگان، به ویژه پدر و مادر، خواهر و برادر و اشتیاق وی به معاشرت با دوستان مشکوک و جدید. ساعات خواب معتاد تغییر می کند؛ به این معنا که شب ها دیرتر می خوابد و صبح ها دیرتر از خواب برمی خیزد. هزینه های فرعی فرد معتاد به طور سرسام آوری بالا می رود و مکررا به دلایل نامعلوم از خانواده خود درخواست پول می کند. فرد معتاد، اغلب خواب آلوده و افسرده به نظر می رسد؛ لحظات شادابی و شادمانی چنین فردی زودگذر و دوران درهم فرورفتنش طولانی تر است. فرد معتاد، از انجام کارهای سنگین بخصوص ورزش گریزان خواهد بود. فرد معتاد، بیش از حداعتدال به دستشویی می رود و در آنجا می ماند. فرد معتاد، به دروغگویی و دادن وعده های انجام ناپذیر می پردازد و مطلقا دربند ایفای تعهد خود نخواهد بود.
استعمال داروهای عصبی وآرام بخش و خواب آور از سوی معتاد افزایش می یابد و اتاق خواب یا جیب های او پر از قرص های مختلف است. معتاد چنانکه دانش آموز یا دانشجو باشد به کارهای دبیرستان و دانشکده خود بی اعتنا و بی علاقه می شود و چنانچه کارمند یا کارگر باشد وجدان کاری خود را از دست می دهد و از وقت شناسی وی خبری نخواهد بود. رنگ چهره فرد معتاد بویژه رنگ لباس هایش تغییر می یابد. پس از استعمال مواد مخدر معمولا متحرک و پرجنب و جوش شده و در موقع نرسیدن مواد بی تحرک می شود و در لاک خود فرو می رود. در انگشتان و وسایل اتاق خواب معتاد (فرش، پتو، لباس و غیره) آثار سوختگی مشاهده می شود. فرد معتاد کمتر از دوران پیش از اعتیاد، به وضع ظاهر و آرایش خود می پردازد. چنانچه فرد مشکوک را به مدت دوازده تا بیست و چهار ساعت مدام تحت نظر قرار دهند، در این فاصله علایم نرسیدن (سندرم محرومیت) در شخص ظاهر می شود.
برخی از تاثیرات مواد مخدر صنعتی نیز که به صورت قرص و کپسول می باشند، مدت اثر آن چهار تا شش ساعت است. ایجاد احساس بسیار مثبت، حس نزدیکی به دیگران، از بین رفتن اضطراب و ایجاد آرامش، از بین بردن نیاز به غذا، خواب و نوشیدن، ایجاد تهوع، توهم، تب، لرزش اندام ها، تعریق، دردهای عضلانی و تاریکی دید که باعث فشار خون بالا، بیهوشی، حملات اضطرابی، تشنج و تب و اختلال در عملکرد قلب که می تواند موجب مرگ شخص شود، می گردد. کناره گیری و ترک این دارو در صورتی که پس از مدتی استفاده نشود، ایجاد اضطراب، حالت شک و تردید و افسردگی می کند.
