مراتب روزه داری
دستۀ اول. روزۀ عوام
این مرتبه از روزه، با پرهیز از مفطِرات روزه، صورت می پذیرد، با شرحی که در کتابهای فقهی آمده است. این مرتبه از روزه، آسان ترین و پایین ترین مرتبه روزه است. آنچه از پیامبر(ص) روایت شده که :
إِنَّ أَيْسَرَ مَا اِفْتَرَضَ اَللَّهُ تَعَالَى عَلَى الصَّائِمِ فِي صِيَامِهِ، تَرْكُ الطَّعَامِ وَ الشَّرَابِ [1]؛ آسان ترین چیزی که خدای متعال بر روزه دار در روزه داری اش واجب ساخته است، نخوردن و نیاشامیدن است؛ به این مرتبه از روزه داری اشاره دارد.
دستۀ دوم. روزۀ خواص
در این مرتبه از روزه، روزه دار، تنها به پرهیز از مفطِرات روزه، بسنده نمی کند؛ بلکه از همۀ حرام های الهی پرهیز می نماید. از این رو، اجتناب از مفطِرات، شرط درستی روزه است و اجتناب از حرام ها، شرط قبولی آن. بر این اساس، همه احادیثی که با عنوان «مهم ترین آداب روزه داری» [2]خواهند آمد، به این مرتبه از روزه داری اشاره دارند.
دستۀ سوم. روزه خواصّ خواص
این مرتبه از روزه، با باز داشتن قلب و نگهداری آن از هر چیزی که اشغال کننده دل(چه حلال و چه حرام) است بجز خدا، به دست می آید . ابو حامد غزالی (م ۵۰۵ ق) در توصیف این مرتبه از روزه می گوید:
اما روزه خواصّ خواص، روزۀ دل از همّت های دون و اندیشه های دنیوی و باز داشتن کلی آن از غیر خداوند است. شکستن این مرتبه از روزه، با اندیشه دربارۀ غیر خدا و قیامت، و فکر درباره دنیا تحقق می یابد ۔ مگر دنیایی که به خاطر دین خواسته شود، که چنین دنیایی، توشۀ آخرت است و دنیا نیست – تا آن جا که اهل دل گفته اند: «هر کس در روزش به تدبیر آنچه با آن افطار می کند، اهتمام ورزد، گناه بر او نوشته می شود؛ چرا که این، از کم اطمینانی به فضل خدا و یقین اندک به روزي موعود خویش است».
این مرتبه، رتبۀ پیامبران، صدّيقان و مقرّبان است. در تفصيل قولی آن، نباید، درنگ طولانی داشت؛ ولی در تحقق عملی آن، تأمل به جاست؛ چرا که آن، رویکرد به خداوند و روی گردانی از غیر خدا با همۀ همّت است و آراسته شدن به این سخن خداست که:
قُلِ اللهُ ثُمَّ ذَرْهُمْ في خَوْضِهِمْ يَلْعَبُونَ ؛[3] بگو: «خدا»! سپس واگذارشان تا در باطل خویش به بازیچه مشغول باشند. [4]
امیر مؤمنان، امام على (ع)، با اشاره به مراتب روزه داری می فرماید:
صَومُ القَلبِ خَيرٌ مِن صِيامِ اللِّسانِ، و صيامُ اللِّسانِ خَيرٌ مِن صيامِ البَطنِ ؛ [5]
روزۀ دل، بهتر از روزۀ زبان است و روزۀ زبان، بهتر از روزۀ شکم.
هر یک از این دو مرتبۀ اخیر، به نسبت تلاش روزه داران و آمادگی آنان، مراتب بسیاری دارد، علاوه بر این که خود روزه هم از زاویۀ انگیزه های روزه دار، گوناگون است. نقطۀ اوج این مراتب، حال روزه داری است که انگیزه روزه داری اش، نه بیم از کیفر ونه شوق به ثواب؛ بلکه تنها به خاطر فرمانبرداری از فرمان الهی، علاقه مندی به تقرّب به خدای سبحان و کسب رضا و لقای اوست.
از خداوند سبحان می خواهیم که توفیقمان دهد تا در راه آنچه موجب افزایش بهره ما از ضیافت کریمانۀ ماه مبارک رمضان می شود، بکوشیم و بالاترین و والاترین مراتب روزه داری را به ما عنایت فرماید.
[1] – المقنعة : ص ۳۱۰، بحار الأنوار : ج ۹۷ ص ۳۵۲.
[2] – ر.ک: ص ۱۵۷.
[3] – انعام ، آیۀ 91.
[4] – إحياء علوم الدين : ج ۱ ص ۱۳۵۰ المحجة البيضاء : ج ۲ ص ۱۳۱.
[5] – غرر الحکم، ح ۵۸۹۰.
