مهاجمان و دشمنان در دیدگاه پیامبر اکرم و ائمه اطهار علیهم السلام

دشمنی به تناسب مورد، گاه عبادت و گاه گناه شمرده می شود، از این رو در قرآن هم به آن امر و هم از آن نهی شده است. خدا مؤمنان را درباره شیطان، منافقان و ملحدان به دشمنی توصیه کرده است؛ درباره شیطان فرمود «شیطان دشمن شماست پس او را دشمن بدانید» درباره منافقان نیز فرمود: «آنان دشمن تواند که دشمنی را به نهایت رسانده اند؛ از آنان برحذر باش»، چنانکه عداوت ابراهیم با ملحدان را به عنوان الگوی دیگران ستود و فرمود: «قطعاً در گفتار و رفتار ابراهیم و کسانی که با او بودند برای شما سرمشق نیکویی است؛ آنگاه که به قوم خود گفتند ما از شما و آنچه به جای خدا می پرستید دوری می جوییم و با شرک ورزیدن شما مخالفیم و میان ما و شما برای همیشه دشمنی و کینه پدید آمده است مگر اینکه به خدای یکتا ایمان بیاورید».

در مقابل از دشمنی با اولیای الهی و مؤمنان نکوهش شده و در این باره فرموده است «شیطان می خواهد از طریق شراب و قمار میان شما (مؤمنان) دشمنی و کینه پدید آورد». محور دستورهای اسلام نفی دشمنی با بندگان خدا و ابراز محبت و مودت و مدارا با آنان است، از همین رو رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود جبرئیل سلام الله علیه درباره چیزی به اندازه دشمنی کردن مردم با یکدیگر به من سفارش نکرده و همگان را از آن برحذر داشته است؛ همچنین فرمود بعد از نهی از پرستش بتها، از چیزی به اندازه دشمنی با مردم نهی نشده ام.

در حدیث دیگر فرمود جبرئیل هیچگاه نزد من نیامد مگر اینکه مرا موعظه کرد و پایان موعظه اش این بود که از برانگیختن دشمنی مردم با یکدیگر برحذر باش زیرا موجب آشکار شدن عیب ها و زوال عزّت می گرد.

لقمان حکیم نیز فرمود حتی یک دشمن برای خود برنگزین که یک دشمن نیز بسیار است.

اقسام دشمن

مطالب مربوط به دشمنان، به دو صورت دشمن شخص و دشمن مكتب (دین) دسته بندی شده اند که برخورد با هر یک به گونه ای است.

دشمن شخص

مقصود از آن کسانی هستند که تنها با شخص خصومت می کنند و در روایات درباره برخورد با آنان توصیه هایی شده است که به برخی از آنها اشاره می شود:

عدالت و انصاف

 زیبنده است که رفتار مسلمان با دشمنش عادلانه باشد و از بی عدالتی بپرهیزد قرآن در این باره می فرماید: … و مبادا دشمنی شما با قومی وادارتان کند که به عدالت رفتار نکنید؛ به عدالت رفتار کنید که آن به تقوا نزدیکتر است.

امیر مؤمنان سلام الله علیه به امام حسن علیه السلام می فرماید: تو را به تقوای الهی در حال توانگری و تهیدستی و… و به دادگری درباره دوست و دشمن سفارش می کن.

امام صادق علیه السلام در وصف مؤمن فرمود: به دشمنانش ظلم نمی کند.

 شایسته است مسلمان با دشمن خود رفتاری منصفانه داشته باشد؛ امیر مؤمنان سلام الله علیه در سفارشی به فرزندش محمد حنفیه فرمود: برای دوست خود جان و مال خود را … و برای مردم خوشرویی و دوستی و برای دشمنت عدل و انصاف را به کار گیر.

نهی از کتمان شهادت برای دشمن

 امیرمؤمنان علی سلام الله علیه در وصف پرهیزگار فرمود: رازی که به وی سپرده اند به دوستان گزارش نمی کند و از شهادت به حق به سود دشمن دریغ نمی ورزد.

وفا به عهد

 امیر مؤمنان سلام الله علیه فرمود: اگر با دشمنت پیمانی بستی یا تعهدی به وی سپردی، با وفا به پیمان خود از آن محافظت کن و با امانت داری به تعهد خود عمل کن.

گذشت از دشمن

امیرمؤمنان علی علیه السلام فرمود: گرامی بدار کسی را که تو را دوست می دارد و از دشمنت در گذر که برای تو فضیلت خواهد بود.

سکوت و حلم در برابر دشمن

 جابر گوید: امیرمؤمنان سلام الله علیه شنید مردی به قنبر دشنام می دهد و قنبر می خواست به وی پاسخ گوید. امیرمؤمنان سلا الله علیه به قنبر فرمود آرام باش ای قنبر از او صرف نظر کن تا رضایت رحمان را فراهم کنی و شیطان را به خشم آوری و دشمنت را کیفر دهی. سوگند به آن کسی که دانه را شکافت و انسان را، آفرید هرگز مؤمن با چیزی مانند حلم، خدایش را خشنود نکرده و با چیزی مانند خاموشی، شیطان را خشمگین نکرده و با چیزی مانند سكوت احمق را کیفر نداده است.