وظایف جوان

هر شخص با توجه به مقام و جایگاه خود، وظایف و مسئولیت هایی دارد، بر همین اساس جوانان و نوجوانان نیز از این قاعده مستثنی نبوده و وظایف و تکالیفی برعهده دارند. این وظایف را می توان به صورت عموم به پنج دسته ی تحصیل علم و دانش، اهتمام به ازدواج، دوری از هوای نفس و شهوت، خودسازی و تهذیب، و عبادت و بندگی تقسیم نمود.

تحصیل علم و دانش

یکی از چیزهایی که می تواند برای پیشرفت انسان در زندگی نقش بسزایی را ایفاء کند، فراگیری علم و دانش است. علم و ایمان دو بال برای سیر صعودی انسان ها و شکوفا نمودن وجود انسان برای رسیدن به کمال هستند. اهمیت علم به اندازه ای است که اولین آیه ای که بر پیامبر اسلام صلی الله عليه و آله 

نازل شد جمله «اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذِي خَلَقَ » (علق / ۱) «بخوان به نام پروردگارت که همه آفریده ها را آفریده» بود. رسول اکرم صلی الله علیه و آله گاهی در جنگ ها اسیر می گرفتند می فرمودند: اگر هر اسیری، ده مسلمان را تعلیم دهد، آزاد است. (قرائتی، ۱۳۸۸، ج۲: ۱۹۰) این نشان دهنده اهمیت علم و دانش است؛ بنابراین، جوانان باید به این وظیفه، خوب توجه کنند و به یاد داشته باشند که برای یادگرفتن، زمان و مکان مطرح نیست؛ بلکه از گهواره تا گور و از شرق تا غرب در پی یادگیری باشند. (قمی، ۱۳۶۳، ج ۲: ۴۰۱) دنیای امروز دنیای علم است. دلیل حکومت كفار بر مسلمانان قدرت علمی آنهاست. قرآن کریم می فرماید:« لَنْ يَجْعَلَ اللَّهُ لِلْكَافِرِينَ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ سَبِيلًا» (نساء/141) «خداوند هرگز هیچ راه سلطه ای به سود کافران بر ضد مؤمنان قرار نداده است.» در قرآن و روایات تحصیل علم بسیار سفارش شده است. مادری که سواد ندارد، فرزندش زودتر مریض و دیرتر خوب می شود. کشاورزی که سواد ندارد، نمی تواند از ابزار آلات کشاورزی مثل تراکتور درست استفاده کند، انسان بی سواد همیشه در جامعه خود را ضعیف می داند.

علم و دانش و آگاهی، انسان را نسبت به عاقبت کارها آگاه می کند و این باعث می شود که انسان، بخصوص جوانان در زندگی پاک سرشت بمانند؛ پس، بشتابیم به سوی دو بال علم و ایمان تا در دنیا و آخرت رستگار شویم.

اهتمام به ازدواج

ازدواج از محبوب ترین قوانین نزد خداوند متعال و از سنت های پیامبر اسلام صلی الله عليه و آله است.

بوسیله ازدواج می توان نصف دین خود را کامل کرد:مَن تزوُّجَ فقدِ استَكْملَ نصفَ الإيمانِ فليتَّقِ اللَّهَ في النِّصفِ الثاني ؛ ( پاینده، ۱۳۸۲: ۷۵۴) «هرکسی زن بگیرد، یک نیمه ایمان خویش را کاملکرده از خدا درباره نیم دیگر باید تقوای الهی پیشه نماید.» قرآن کریم نیز انسان را به ازدواج فرمان می دهد و می فرماید:

«وَأَنْكِحُوا الْأَيَامَى مِنْكُمْ وَالصَّالِحِينَ مِنْ عِبَادِكُمْ وَإِمَائِكُمْ إِنْ يَكُونُوا فُقَرَاءَ يُغْنِهِمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِيمٌ » (نور/۳۲) « مردان و زنان بی همسرتان و غلامان و کنیزان شایسته خود را همسر دهید؛ اگر تهیدست اند، خدا آنان را از فضل خود بی نیاز می کند؛ و خدا بسیار عطاکننده و داناست.» 

خداوند متعال صریحا مسئله ی مالی خانواده ها را تضمین نموده است و جوانان نباید به خاطر فقر از ازدواج خودداری کنند. پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله سرزنش می کند و می فرماید: شراركم عزائبکم؛ «بدترین شما مجردان اند.» (طبرسی، ۱۳۷۲، ج۷: ۲۲۰). امام صادق عليه السلام می فرماید: «الرزقُ مَعَ النساءِ و العيالِ». (حر عاملی، ۱۴۰۹ق، ج۲۰: ۴۴) «روزی همراه همسر و فرزند است.» در زمان پیامبر (ص) هر کسی از تنگدستی شکایت می کرد، پیامبر امر به ازدواج می نمودند و می فرمودند: هر کس به خاطر فقر از ازدواج شانه خالی کند، به خدا گمان بد برده است؛ پس، بر همین اساس دومین وظیفه جوان اهتمام به ازدواج است.

دوری از هوای نفس و شهوت

قوی ترین غریزهی انسان، غریزهی شهوت است که اوج آن در دوران جوانی است. بزرگترین مانع رشد یک جوان، شهوت پرستی و هوای نفس اوست. شهوت طلبی، وسوسه شیطانی است که انسان را اسیر خود می کند.

جوان در این دوره حساس باید متوجه این غریزه باشد، چه بسا لحظه ای شهوت طلبی، ناراحتی دراز مدت به همراه دارد: «رُبَّ شَهْوةِ ساعةٍ تُورِثُ حُزنا طويلاً » (طوسی، 1414 ق، ۵۳۳) نفس اماره همان تمایلات غریزی است که بر اثر شدت یافتن، بر عقل غلبه می یابد. حضرت علی علیه السلام در این زمینه می فرماید:

«مَنِ اتَّبَعَ هَواهُ أعماهُ ، و أصَمَّهُ ، و أذَلَّهُ ، و أضَلَّهُ»؛ (تمیمی آمدی، ۱۳۶۶، ص ۶۵) «هر که از هوس خود پیروی کند، هوس او را کوردل و کر باطن و خوار و گمراه می سازد.»

قرآن نیز منشأ انحرافات را پیروی از نفس و کلید سعادت و خوش بختی را مخالفت با خواهش های نفسانی می داند. یوسف نیز از نفس اماره به خداوند پناه می برد:

«وَرَاوَدَتْهُ الَّتِي هُوَ فِي بَيْتِهَا عَنْ نَفْسِهِ وَغَلَّقَتِ الْأَبْوَابَ وَقَالَتْ هَيْتَ لَكَ  قَالَ مَعَاذَ اللَّهِ إِنَّهُ رَبِّي أَحْسَنَ مَثْوَايَ إِنَّهُ لَا يُفْلِحُ الظَّالِمُونَ» (یوسف/ ۲۳) و آن زنی که یوسف در خانه اش بود، از یوسف ع با نرمی و مهربانی خواستار کام جویی شد و در فرصتی مناسب همه درهای کاخ را بست و به او گفت: پیش بیا [که من در اختیار توأم ] يوسف گفت: پناه به خدا، او پروردگار من است، جایگاهم را نیکو داشت، من هرگز به پروردگارم خیانت نمی کنم به یقین ستمکاران رستگار نمی شوند.»

حضرت علی در دعای صباح به خدا پناه می برد و می فرماید:

«إِلَهِی قَلْبِی مَحْجُوبٌ وَ نَفْسِی مَعْیُوبٌ ……. و هَوَائِی غَالِبٌ»؛ (مجلسی، ج ۸۴: ۳۴۱) «خدایا قلیم با حجابی از گناه پوشیده شده و هوای نفس بر من چیره گشته است.»

خداوند عبادت جوان را بالاترین عبادت ها می داند. پیامبر اسلام صلی الله عليه و آله در همین زمینه می فرماید:

«سَبْعَةٌ يُظِلُّهُمُ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِي ظِلِّهِ يَوْمَ لاَ ظِلَّ إِلاَّ ظِلُّهُ إِمَامٌ عَادِلٌ وَ شَابٌّ نَشَأَ فِي عِبَادَةِ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ رَجُلٌ قَلْبُهُ مُتَعَلِّقٌ بِالْمَسْجِدِ إِذَا خَرَجَ مِنْهُ حَتَّى يَعُودَ إِلَيْه»ِ . (ابن بابویه، ۱۳۶۲، ج۲: ۳۴۳)

«خداوند هفت گروه را در روزی که سایه ای جز سایه اش نیست در سایه ی رحمت خود جای می دهد: اول، زمامدار عادل و دادگر؛ دوم، جوانی که در عبادت خدا پرورش یابد برای فرار از خواهش های نفسانی و شهوت… »بناء لازم است ایمان و بندگی خدا را تقویت و معاشرت با دوستان منحرف را ترک کنیم و در پرورش عقل کوشا باشیم؛ زیرا هوای نفس دشمن عقل است؛ و علت انحرافات، اسارت عقل به دست امیال و هواهای نفسانی است. اگر جوان با آن مبارزه ننماید در دنیا و آخرت ناکام خواهد ماند.

خودسازی و تهذیب

حضرت علی علیه‌السلام در این مورد می فرمایند: «إنّما قَلْبُ الحَدَثِ كالأرضِ الخالِيةِ ما اُلقِيَ فيها مِنْ شيءٍ قَبِلَتْهُ …» (نهج البلاغة، نامه ۳۱) «قلب جوان مانند زمین خالی و مستعد است که هر چیزی را که در آن قرار می گیرد می پذیرد.» بر اساس این سخن زیبای امام على علیه السلام جوان باید چیزی را در این زمین خالی کشت کند که در آینده حاصل خوبی بگیرد. قرآن نیز به تزكيه و تهذیب نفس تأكيد فراوان دارد: «قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَكَّاهَا» (شمس/ ۹) «کسی که تزکیه کند رستگار است.» جوان می تواند با عهد و پیمان بستن با خود و مراقبت از اعمال روزانه و محاسبه ی اعمال و رفتار، خود را در مسیر رهروان حق قرار دهد.

عبادت و بندگی

جوانان به سبب فطرت پاک و استعداد برای پذیرش حقایق به ملکوت اعلی نزدیک ترند و می توانند سریع تر از دیگران به خدا برسند. پیامبر اسلام صلی الله عليه و آله فرمودند: «إنَّ اللّه َ يُحِبُّ الشّابَّ الَّذي يُفنِي شَبابَهُ في طاعَةِ اللّه.» (پاینده، ۱۳۸۲، ص ۳۱۶) «خداوند جوانی را دوست میدارد که جوانی اش را در اطاعت خدا مصرف نماید.» خداوند سبحان یکی از اهداف خلقت بشر را عبودیت و بندگی معرفی کرده است: «وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنْسَ إِلَّا لِيَعْبُدُونِ» (ذاریات/56) «جن و انس را خلق نکردم، مگر برای عبادت » خداوند عبادت جوان را از بالاترین عبادت ها می داند.