پوشاک سنتی زنان ترکمن استان گلستان

پوشاک زنان ترکمن پر از نماد‏هایی است که به آن منطقه اختصاص دارد و با نشانه‏هایی در ذهن بیننده، تصویر روشنی از هویت خویش ایجاد می‌کند. در این دیار، زنان رنگ در رنگ، تار و پود در هم می‏تنيدند، پارچه‌ها را طرح می‌زدند و جامه می‎دوختند. نسل اندر نسل، رنگ‌ها را به تارهاي ابريشم می‏زدند و يراق‌هاي زرين می‎بافتند و سكه، منجوق و گلدوزي جزو جدايي‌ناپذير لباس‌های‌شان بود. اما عصرماشين كه فرارسید، بازار اين پارچه‌هاي رنگين، بي‌رنگ و رونق شد. با این وجود مردم ترکمن از نظر پوشش دارای فرهنگ بسیار جالبی هستند و البسه ترکمنی شهرت جهانی دارد.

چارقد

چارقد در قديم از جنس ابريشم بوده؛ اما امروزه از چيت‌گلدار با ريشه بلند و مجلل مي‌باشد. چارقد، روسري منقش به طرح‌ها و رنگ‌هاي متنوعي است که ريشه‌هاي کناري آن را پورچيک مي‌نامند. زنان ترکمن بیرون از خانه چارقد را از وسط تا مي‌کنند و به شکل مثلث بر سرمي‌اندازند. در میان برخی از طوایف روسری‎هایی به نام چاشو رواج داشت که روسری مربعی‌شکل و ابریشمین است. در میان ترکمن‎ها روسری یا نسبتأ ضخیم است با سوزن‎دوزی مفصل که به آن «کورته» می‌گویند؛ و یا بافته‎ای از ابریشم نازک است به نام «قینگاچ» که دو نوع است: «قیرمیزی قینگاچ»، «کله‎لی قینگاچ».

یاشماق (یالق)

زنان ترکمن چانه خود را از دیگران می‎پوشانند و اجازه نمی‌دهند کسی گردی کامل صورت‌شان را مشاهده کند. عروس ترکمن توسط نقاب یا دستمال (یاشماق) علاوه بر این که صورت خود را از نامحرم می‏پوشاند، به احترام پدرشوهر و اقوام شوهرش روگرفته و در حضور آن‏ها حتی صحبت نیز نمی‏کند.

چاشو

در بین برخی از زن‎های ترکمن، به‌خصوص زنان طایفه‌ «يموت»، چارقدی به نام «چشو» یا «چأشو» رواج دارد. چاشو، نوعی روسری گران‏قیمت ترکمنی است که عروس باید قبل از سوارشدن به ماشین یا مرکب عروسی آن را بر سر بگذارد. چاشو در بین زنان ترکمن، حکم چادر را در بین زنان فارس دارد. اريش چاشو (از نخ‌هاي پشمي)، چله چاشو (از نخ‌هاي ابريشمي)، کنت چاشو (از نخ‌هاي پنبه‌اي)، گوکلن چاشو (از نخ‌هاي ابريشمي)، المينچه چاشو، آطلاس چاشو و قارتما چاشو نیز از انواع دیگر این پوشش است.

کُوینک

تن‎پوش زنانه‏ اصلی، پیراهنی است که در گذشته از ابریشم بود، ولی حالا با الیاف مصنوعی تولید می‏شود. پیراهن بانوان ترکمن برشی ساده دارد. رنگ پارچه پیراهن را اغلب رنگ‌های زرشکی، بنفش، قرمز و گل‌دار انتخاب می‌کنند. روی پیراهن‌ها به وسیله‎ گل یقه و غیره تزیین می‌شوند. دختران‌ در دوران‌ عروسی‌ نيم‌‌تنه‌ مخصوصی دارند كه‌ پر از سوزن‌دوزي و آويزه‌هايي‌ سكه ‌و پولک‌هاي‌ نقره‌ است. پیراهن ترکمن سه قسمت دارد. آستین «ینگ»، پهلو «یان» و دامن «آشیری» که با شال یا کمربندی بسته می‏شود. پیراهن‎های ابریشمین ترکمن که غالباً به رنگ قرمز بوده «قیرمیز کوینک» نام دارد و در قسمت یقه و سرآستین سوزن‏دوزی می‏شود. پيراهني‌ ساده‌ و فاقد يقه ‌يا يقه‌‌اي‌ كوتاه‌ و مدور و بدون‌ دكمه‌ است. آستين‌هايي‌ بلند دارد كه‌ به‌ جاي‌ دكمه‌، بندهايي‌ در آن‌ به‌ كار مي‌رود که «سپ يقه» ناميده مي‌شود و بند را «يقه توپ» مي‌نامند‌. پيراهن‌ ديگري‌ نيز دوخته‌ مي‌شود كه‌ داراي‌ يقه‌ كج‌ يا كناري‌ بود و آن را «چئک يقه» يا «گزک يقه» و يا «اوزيقه» مي‌نامند که چاک يقه در پهلوي راست يقه قرار مي‌گيرد.

قبا

قبا یا خلعتِ رویی زنان ترکمن، کت یا روپوش آستین‏دار، جلوباز و گشادی است که پشتی یک تخته دارد و روی پیراهن پوشیده می‏شود. زنان جلوی قبا را با تسمه باریکی که در خانه بافته می‏شود، می‏بندند و برخلاف مردان از شال برای بستن کمر و به هم رساندن جلوی قبا استفاده نمی‎کنند. قبا دومین جزء لباس زنان ترکمن است که معمولأ به رنگ قرمز، نیلی و سیاه است. چکمن هم نوع قبا از پشم شتر و بلندتر از كت‌ است. چكمن‌ تهيه ‌شده‌ از كرک‌ ظريف‌ و مرغوب‌ را «اينچه‌ چكمن‌» و چكمني‌ را كه‌ از كرک زبر تهيه‌ مي‌شود، «يوغين ‌چكمن‌» مي‌نامند.

شاوِت (چاوِت)

این بالاپوش زیبا نوعی قبا و جلیقه بسیار تنگ، آستین کوتاه و جلوباز است که در میهمانی‏ها و جشن‏ها پوشیده می‏شود. در قسمت جلو، سینه، دور یقه، دور حلقه آستین و چاک طرفین آن، رودوزی و دست‏دوزی‎ انجام می‎شود. دختران ترکمن برای دوران عروسی به تناسب ذوق، موقعیت اجتماعی و وضع مالی خود، زیورآلات و آویزهایی از سکه و پولک‌های نقره‌ای روی آن می‏دوزند و از آن به‌عنوان بالاپوش روی پیراهن استفاده می‌کنند.

قوشاق (کمربند)

زنان ترکمن، کمربندی به نام قوشاق به دور کمر می‎بندند که از جنس ابریشم است. قوشاق، کمربندی از پارچه است که در هنگام بارداری به دور کمر می‎بندند. امروزه این رسم، منسوخ شده است. دختران هم از کمربندی آراسته به دانه‏های کوچک و ریز منجوق استفاده می‏کنند که «مونجوق قوشاق» نامیده می‏شود. از قوشاق مردان نیز به هنگام کار در مزارع یا در میدان‌های کُشتی برای تمرکز نیرو در مقابل حریف استفاده می‎کنند.

چاوک

چاوک، لباسی شبیه مانتوهای امروزی است که پارچه آن از ابریشم قرمز است و آستر دارد و در حاشیه و سرآستین، سوزن‌دوزی دارد. چلپی، زیباترین لباس سوزن‌دوزی ترکمن و از جنس ابریشم است که با داشتن تنوع و ظرافت خاصی در مراسم ازدواج به عروس می‌پوشانند.

کُرتِه

کرته، روپوش بلند زنان و در واقع یک نوع روسری و پوشش زمستانی نسبتأ ضخیم با سوزن‎دوزی‌های مفصل است که ظاهری شبیه کت دارد و زنان در جشن‏ها، اعیاد و مراسم تشریفاتی خود آن را به‌عنوان پوشش نهایی بر سر می‌اندازند؛ یا برای پوشاندن عروس در فصول سرد استفاده می‏شود.

چرپي (سِرپی)

چرپی، روپوش کوتاه زنان ترکمن با آستین‏های تزیینی و بدون کاربرد است که سوزن‎دوزی‎های زیبا و ظریفی دارد و معمولأ در جشن‏ها و مراسم تشریفاتی، و برای پوشاندن عروس به کار می‏رود. این پوشش با توجه به سن و موقعیت زنان دارای رنگ و سوزن‎دوزی‎های مختلفی است.

چارُود، جُبه

نوعی پوشش و روپوش زمستانی زنانه است که زنان ترکمن در زمستان و به هنگام رفتن به میهمانی، از آن استفاده می‏کنند. این پوشش چیزی شبیه پالتو زنانه است که از پارچه‎ مخمل با رنگ‌های شاد و تند هم‌چون سبز، قرمز و آبی دوخته می‏شود و در دور آستین‏ها، پایین دامن و گاه دور یقه و جلوی آن سوزن‏دوزی‏های زیبایی دیده می‏شود.

ايچمک‌

این پوستين‌ در هواي‌ سرد استفاده‌ مي‌شود. آستين بلند آن از شانه به سمت مچ دست باريک مي‌شود. قسمت جلوي آن بدون قلاب يا دکمه است. ايچمک بنا به‌ نوع‌ پوستي‌ كه‌ از آن‌ تهيه‌ مي‌شود، انواع‌ مختلفي دارد‌. بهترين نوع پوستين را «باغانا ايچمک» مي‌نامند که از پوست بره يک‌ماهه دباغي مي‌شود.

دُون‌ (قبا)

لباس‌ اصلي‌ تركمني،‌ ردايي بلندي‌ است كه‌ از ابريشم‌ دوخته‌ مي‌شود و تا زير زانو‌ مي‌رسد و «دون‌» نام‌ دارد‌. دون‌ اگر از ابريشم‌ قرمز رنگ‌ دوخته‌ شود، «قيزيل‌دون‌» يا «قيرميز دون‌»؛ و اگر از ابريشم‌ متمايل‌ به‌ زرد و راه‌راه‌ باشد، «قارما دون‌» نام‌ دارد‌.

بالاق (شلوار)

شلوار زنان ترکمن در قسمت بالای زانو، پارچه‌ای ساده و گشاد است. پایین زانو، از زانو به سمت مچ پا، باریک می‌شود و دور مچ پا سوزن‌دوزی می‌شود. در لبه شلوار هم نوار سیاهی می‌دوزند که «بالاق یوپ» نام دارد. انتهای پاچه‎ شلوار زنانه سوزن‎دوزی مفصلی دارد که به اسامی گوناگونی خوانده می‏شود؛ از جمله: دویه کله، سکدیرمه چویچه، ایکی حورمان، دو و غیره که به ترتیب از مچ تا نزدیکی ساق پا دوخته می‌شود.

(آیاق قاب) جوراب

بانوان ترکمن مانند بيشتر زنان ايراني، جوراب‌هايي از پشم‌ها و ابريشم‌هاي الوان مي‌بافند. در زمستان‌ها نیز جوراب‎های پشمی و ابریشمی دست‏باف الوان و گران‌بهایی برای خود و مردان‌شان می‏بافند و در بعضی مواقع نیز از جوراب پشمی کُردی استفاده می‏کنند.

کفش

كفش‌ زنان‌ تركمن‌ خشن و از چرم خام بوده که تزيينات گلدوزي بر روي آن انجام مي‌شود. كفش‌هايي‌ نظير گل‌ ميخ‌لي‌، قيرما که كفشی‌ با نوک ‌برگردان‌ و پاشنه‌اي‌ بلند است. کفش‌های داراي پنجه‌هاي پهن و پاشنه‌هاي سه‌گوش هم، کووش نام دارد.