گفتوگو با حاج ماموستا نذیری، عضو شورای افتاء سنندج
مسأله تعلیم و تربیت انسان، یکی از بزرگترین مسائل جوامع بشری است؛ به گونهای که شاخصه رشد یا عقب ماندگی هر جامعه ای، وابسته به توسعه یا عدم توسعه مسأله آموزش آن جامعه در امور تربیتی است. به همین دلیل، این امر مهم در همه جوامع به نظام آموزشی در قالب مدرسه واگذار شده است. متولیان نظام آموزشی در هر جامعه با تکیه بر فرهنگ و باور حاکم بر جامعه، سکاندار این مسأله هستند. در کشور عزیز ما ایران نیز همین روند جریان دارد؛ و نظام آموزشی کشور، مبتنی بر فرهنگ ایرانی بر پایه دین اسلام به امر تعلیم و تربیت می پردازد. در مصاحبه پیش رو میخواهیم با واکاوی این مسأله به تبیین این بحث برسیم.
- * به عنوان اولین سؤال، برای مخاطبین ما بفرمایید که تربیت دینی به چه معناست؟
- *در این آیه اشاره شده است به حکمت؛ منظور از حکمت چیست؟
- *در واقع به نوعی وارد بحث ویژگی های یک معلم در تربیت دینی شدیم.
- *نتیجه این تبعیت علاوه بر رهایی از گمراهی چه چیز دیگری میتواند باشد؟
- *کمی بیشتر توضیح میدهید؟
- *با این اوصاف ضروری است که چنین تربیتی در نظام آموزشی ما نیز نهادینه شود.
- *به نظر شما کتب درسی ما تا چه حدی در این زمینه غنی هستند؟
- *آیا تربیت اسلامی محدود به ممالک اسلامی است یا قابلیت گسترش در همه جوامع بشری را داراست؟
- *و کلام آخر؟
* به عنوان اولین سؤال، برای مخاطبین ما بفرمایید که تربیت دینی به چه معناست؟
خداوند متعال در قرآن میفرماید: «ای کسانی که ایمان آورده اید خود و خانواده خویش را از آتش دوزخ نگه دارید…» (سوره تحریم/ آیه )6
همانطور که میبینیم خداوند متعال در قرآن به مسلمانان دستور داده است که خود، خانواده و فرزندانمان را از آتش دوزخ نگاه داریم. یکی از لوازم رسیدن به این دستور الهی، آموزش مسائل دینی به فرزندانمان است. هدف از این نوع تربیت، یعنی تربیت اسلامی، رساندن فرزندانمان به قله سعادت، کمال و رستگاری است. این مسأله تنها در دین اسلام نیست و همه ادیان به این امر اهتمام دارند؛ اما در دین اسلام بسیار جزئی تر و کامل تر به این مسأله پرداخته شده؛ همچنین شاخصه ها و راهکارهای خوبی در این زمینه ارائه شده است. مثلا خداوند متعال در آیه دیگر در قرآن کریم میفرماید: «اوست خدایی که از میان عرب اُمی، پیغمبری بزرگوار از همان مردم برانگیخت که بر آنان آیات وحی خداوند را تلاوت میکند؛ و آنها را پاک میسازد؛ و شریعت و احکام و حکمت الهی می آموزد؛ و همانا پیش از این، همه در ورطه جهالت و گمراهی آشکار بودند.» (سوره جمعه/آیه 2)
همانگونه که در این آیه دیدیم خداوند معلمی برای تعلیم و تربیت بشر فرستاد که به آنان شریعت و حکمت الهی بیاموزد تا از جهالت و گمراهی نجات پیدا کنند؛ و البته در همین آیه به نکته دقیق دیگری برمیخوریم و آن پیشگام بودن این معلم در همه مسائل اعم از تعلیم، تربیت و تزکیه است.
*در این آیه اشاره شده است به حکمت؛ منظور از حکمت چیست؟
حکمت در آیه مذکور یعنی دانستن تربیت، اخلاق و روش خانواده داری؛ بشریت تا قبل از این در تاریکی، ضلالت و گمراهی بود؛ و خداوند پیامبرش را با این دستور تربیتی فرستاد که بشر از این گمراهی بیرون بیاید. پیامبری که به گفته خود خداوند آراسته به اخلاقی نیکوست: «و در حقیقت تو به نیکو خُلقی عظیم آراسته ای.» (سوره قلم/ آیه 4)
*در واقع به نوعی وارد بحث ویژگی های یک معلم در تربیت دینی شدیم.
بله کاملاً درست است! متولی این امر مهم در نظام آموزشی، خود باید در این مسأله تمام و کمال باشد. در این صورت است که جامعه دارای افرادی می شود که بهترین امت را تشکیل می دهند. «شما مسلمانان نیکوترین امتی هستید که برای بشر پدیدار گشته اید…» (سوره آلعمران/ آیه 110) و البته در ادامه آیه، شروطی را برای تحقق این امر بیان میکند که آن شروط امر به معروف و نهی از منکر هستند؛ که از مصادیق تربیت دینی به شمار می آید. مصادیقی که ابتدا از طریق اول معلم مسلمانان به ما رسیده و پس از ایشان از طریق معارف اهل بیت(علیهم السلام) به این سرچشمه پاک و زلال دسترسی داریم. همه این ها برای ما به عنوان چراغ راه و الگو وجود دارد.
*نتیجه این تبعیت علاوه بر رهایی از گمراهی چه چیز دیگری میتواند باشد؟
جاودانگی و ماندن نام نیک در تاریخ.
*کمی بیشتر توضیح میدهید؟
همانگونه که ذکر شد مصداق تربیت دینی را در خاندان رسول گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله) میتوان دید. به عنوان نمونه شما دختر گرامی ایشان حضرت زهرا(س) را ببینید که تربیت شده این مکتب هستند؛ زنی که در همه عرصه های زندگی اعم از عبادی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی موفق و مؤثر بوده اند. بانویی که وجود گرامیشان به فرموده فرزندان معصوم ایشان الگو و سرمشق راهشان بوده است؛ و با این پیروی و تبعیت به جایی رسیدهاند که پس از هزاران سال تاکنون حتی مزار این خاندان و فرزندانشان که امامزادگان هستند، مورد احترام مسلمانان هستند؛ اما مخالفین و کسانی که از تربیت دینی دور بودهاند چه جایگاهی دارند؟
*با این اوصاف ضروری است که چنین تربیتی در نظام آموزشی ما نیز نهادینه شود.
اگر بخواهیم بشریت را از گمراهی نجات بدهیم بله ضروری است؛ و همانطور که عرض شد این عرصه باید به دست مربیانی سپرده شود که خودشان تربیتشده مکتب اسلام باشند. نکته دیگری که دانستن آن ضروری است مجهز شدن مربیان و معلمان به علوم روز دنیاست. اگر معلم در نظام آموزشی فقط مجهز به علم باشد و دستش از هرگونه مسائل اعتقادی خالی باشد، فرزندانمان تکبعدی پرورش خواهند یافت؛ و اگر فقط بخواهد در زمینه مسائل اعتقادی کار کند و در زمینه علم روز حرفی برای گفتن نداشته باشد هم راه به جایی نمیبرد. پرورش دینی باید به همراه علوم جدید باشد. رسول گرامی اسلام (ص) نیز همان زمان به مسلمانان امر فرمودند که در طلب همین علوم جدید بروند؛ حتی اگر در کشور دوری مثل چین باشد. ایشان اگر این مسأله را ضروری نمی دانستند و فقط همان تعالیم اسلام را در همان اقلیم خودشان کافی می دانستند، چنین امری نمیکردند. عالِمی که آشنا به مسائل و علوم روز باشد، کسی نمی تواند به آن هجوم آورد.
*به نظر شما کتب درسی ما تا چه حدی در این زمینه غنی هستند؟
خیلی کم! کتب درسی را که میبینیم تنها در حد اشاره به این مسائل است؛ اما کافی نیست. نظام آموزشی ما باید در این زمینه تجدیدنظر کند.
*آیا تربیت اسلامی محدود به ممالک اسلامی است یا قابلیت گسترش در همه جوامع بشری را داراست؟
اطلاع داریم که سازمانهای بین المللی و کشورهای اروپایی از نقصان قوانین خود به خوبی آگاه و همگی محتاج به اسلام هستند. آنها کم کم به این نتیجه رسیده اند که به قوانین مترقی اسلام احتیاج دارند. لذا علمای ما در این زمینه باید بسیار قوی عمل کنند تا قدرت تأثیر آنها بیشتر باشد.
*و کلام آخر؟
پیامبر گرامی اسلام (ص) در حدیثی میفرمایند: «اساس و پایه اقتصاد اسلامی ما بر سه چیز است: 1.کشاورزی 2.تجارت 3.صناعت»
این است اسلام و تربیت اسلامی. جامعه اسلامی فقط مؤمن خداشناس نمیخواهد؛ بلکه مؤمن خداشناس دانشمند و آگاه در همه زمینه ها میخواهد. از تمام مسلمانان جهان تقاضا دارم که اسلام ناب را در جهان امروز گسترش دهند؛ لازمه آن هم خواندن قرآن، نهج البلاغه و کتابهای علمی است.
*ممنون از این که وقت گرامیتان را در اختیار ما و خواننده های عزیزمان گذاشتید.