نگاهی به شخصیت شهید حاج آقا مصطفی خمینی (ره)
حاج آقا مصطفی خمینی مانند مراجعین منزل امام
مقام معظم رهبری درباره ایشان فرمودند:
«اخلاق خاص او در رابطه با امام (ره) و حفظ جنبه تساوی با دیگر مردم در آن روزها در حوزه معروف بود. همه میگفتند که حاج آقا مصطفی خمینی در منزل امام بهگونهای رفتار میکند که با هیچ یک از مراجعین فرقی ندارد و واقعیت هم همین بود. هرگز انتساب به امام (ره) و با نام ایشان برای او وسیلهای محسوب نمیشد.
مرحوم حاج آقا مصطفی خمینی (ره) یکی از شخصیتهای بالقوه و بالفعل اسلام بود. روزی که ایشان شهید شدند، در حدود سنین 48 سالگی بودند و در آن سن جزو ممتازین کسانی بودن که در حوزههای علمیۀ قم، نجف، مشهد و … وجود داشت. بنده ایشان را بهعنوان یک چهرۀ برجستۀ حوزۀ علمیۀ قم از سالها قبل میشناختم. وقتی به قم رفته بودیم، در درس فقه و اصول امام، ممتازترین کسی که بر طریق سنت و شیوۀ درسهای حوزۀ علمیه، با امام از مباحث علمی دم میزد و اشکال میکرد، او بود. ایشان اگر نگوییم بهترین شاگردان، جزو بهترین شاگردان درس امام (ره) بود؛ و درعینحال خود یک مدرس معروف بود و فلسفه و فقه درس میداد. او بهعنوان یک چهرۀ برجسته در میان طلاب، فضلا و مدرسین حوزه، معروف بود».
تو آنطرف جوی و ما اینطرف
مرحوم حجتالاسلام سید احمد خمینی (ره) میفرمود:
«آنچه من در برادرم دیدم و آن را در کمتر کسی یافتم، صراحت لهجۀ ایشان بود. به این معنا که حاج آقا مصطفی خمینی در مسائل اسلامی بههیچوجه با کسی تعارف نداشت و خیلی صریح صحبت میکرد. مثلاً در طول مبارزات 15، 16 سالۀ امام (ره) از سال 1342 هجری شمسی، کسی را اگر میدید که زمانی رفیقش بوده و از راه راست منحرفشده و با دستگاه همکاری میکند یا سکوت کرده است، صریح به او میگفت: «من دیگر نمیتوانم با تو باشم. تو آنطرف جوی و ما اینطرف»؛ و این صراحت به حدی بود که گاهی بعضی از این دوستان وقتی او را صدا میزدند، هرگز جوابی نمیشنیدند. از خصوصیات بارز این مرد خدا، دشمنی پر و پا قرص با شاه و رژیم او، جهتدار بودنش در مبارزه، صراحتش در برخورد با مسائل اصولی و آشتیناپذیریاش در مقابل سازشکاران بود».
پرتلاش و متبحر
او در زمان خود نادر بود. بسیار پر مطالبه بود و تمام اقوال قدما و متأخرین را بررسی و نقد میکرد و به کلام قدما بیاندازه علاقمند بود و حوزۀ علمیۀ قم این رویه را از برکات آیتالله بروجردی (ره) دارد که الحق این سیره را در قم ایجاد نمودند. مرحوم حاج آقا مصطفی خمینی هم مانند دیگران نهتنها بهطورمعمول حرف قدما را مطالعه میکرد، بلکه با دقت بررسی و ایراد آن را بیان مینمود. ایشان در بررسی سند روایات متخصص بود. اکثر رجال سند را با خصوصیات و تاریخ تولد و وفات آنها بلد بود و اشعار «نخبة المقال» را حفظ بود. همچنین در فن «درایه و رجال» متبحر شده بود. با همۀ این اوصاف، در باب اصول بیاندازه مبتکر بود و از خودرأی داشت. بعضاً فرمایش علمی امام (ره) را نقد میکرد و برای خود صاحبرأی بود. یکی از خصوصیات حاجآقا مصطفی این بود که ایشان با حافظه و استعداد کافیای که داشت، بیاندازه پرکار بود و اهلفن میدانند که اگر این سه موضوع در یک نفر جمع شد، او از نوابغ خواهد بود. در وجود حاجآقا مصطفی، هم «حافظۀ قوی» وجود داشت و هم «استعداد فوقالعاده» و هم «پرکاری». در باب حافظۀ قوی او همینقدر میتوان گفت که اکثر اشعار حافظ و گلستان سعدی و قسمتی از مثنوی مولوی و تاریخ علمای اسلام را (چه از قدما و چه از متأخرین) حفظ بود و خصوصیات زندگی آنها را که در کتب نوشتهاند، دیده بود. تمام لغات کتاب المنجد (واژگان ادبیات عرب) را نیز بلد بود.
پایگاه مبارزه
سیاسیون و انقلابیون برای ایشان یک شخصیت مستقلی قائل بودند؛ چرا که حاج آقا مصطفی خمینی (ره) راجع به مسائل مختلف سیاسی، صاحبِ نظر، اندیشه، تفکر و رسالت بود و خود برای مسائل مختلف سیاسی و مدیریتی، یک تز و دکترین خاصی داشت. با توجه به این ویژگی و شناختی که مبارزین و شخصیتهای سیاسی داشتند، از ایشان نظر خواهی و مشورت میگرفتند. نهتنها مبارزین مسلمان طرفدار امام، بلکه کسانی که نسبت به حضرت امام (ره) نظر مثبت نداشتند، ایشان را طرف مشورت قرار میدادند و در بحثهای سیاسی بسیار حساس با ایشان وارد مذاکره میشدند. حتی مبارزیم غیر ایرانی از کشورهای مختلف، یکی از جایگاهها و پایگاههای خود را در نجف، بیت مرحوم (ره) میدانستند. از لبنان، فلسطین، هندوستان، پاکستان و افغانستان، افراد و شخصیتهای سرشناس میآمدند. بارها در منزل حاج آقا مصطفی خمینی (ره) حضور پیداکرده و به مذاکره و مشورت مینشستند و نظرات ایشان برای آنها بسیار ارزشمند و راهگشا بود.
صیانت از جایگاه علما
زمانی که مرحوم آیتالله خویی(ره) برای جلوگیری از کمک به دولت، استفاده از قند و شکر را منع کردند، چون امام (ره) در آن موقع در تهران زندانی بودند، حاج آقا مصطفی خمینی (ره) بهعنوان حمایت از این فرمان ، درِ آبدارخانۀ منزل امام (ره) را بستند و به جای چای ، به مردم سرکه شیره میدادند؛ آنهم سرکه شیرهای که از شکر درست نشده بود. ایشان مراقب بودند تا حیثیت علما محفوظ بماند و آنان را احترام مینمودند.
روح اجتهاد در او زنده بود
مرحوم حاج آقا مصطفی خمینی (ره) جولان فکری و جسارت علمی عجیبی داشت و از ابتدا در مباحث اظهارنظر میکرد و نسبت به مطالب علمی حالت تعبد نداشت؛ یعنی مثلاً اگر شیخ انصاری یا هر بزرگواری مطلبی را گفته است، دربست نمیپذیرفت؛ بلکه مانند حضرت امام (ره) در مقام تجزیهوتحلیل برمیآمد و میتوان گفت که از همان اوایل روح اجتهاد در او زنده بود و همین هم باعث ترقی او شد. ایشان تنها به فقه و اصول بسنده نمیکرد و با کار و کوشش فراوان در بسیاری از فنون اسلامی از قبیل فقه، اصول، فلسفه، تفسیر و تاریخ صاحبنظر شد که آثار گران بهایی در این فنون از وی باقیمانده است.