جایگاه جوانان در سیره نبوی
قلوب مستعد و بی‌آلایش جوانان که متاثر از پاکی و طهارت روح، صفای باطن و قریب‌العهد بودن به خداوند سبحان است در طول اعصار، همواره با خطرات و تهدیداتی روبرو بوده است از این‌رو انبیاء و اولیای الهی کوشیده‌اند تا با شناساندن عوامل انحراف و تبیین خطرات پیش‌رو و بیان بایسته‌ها و شایسته‌های این ایام به جوانان، آنان را در حفظ سرمایه‌های ایام جوانی یاری رسانده از گزند عناصر فرصت‌طلب و سودجو (که کوشیده‌اند تا با انحراف جوانان، زمینه را برای بهره‌گیری هر چه بیشتر از این ارزنده‌ترین ذخائر و سرمایه‌های جوامع انسانی فراهم آورده راه را برای سودجویی‌ها و کامیابی‌های شخصی خود فراهم آوردند)، محفوظ دارند. پیامبران الهی تلاش کردند تا با هدایت و پرورش صحیح و کارآمد نیروها و استعدادهای ایام جوانی، آن را در مجرای حقیقی و درست آن یعنی عبودیت و بندگی خداوند قرار دهند تا با پیمودن این راه، فرد به سعادت دنیا و آخرت نائل آید.
توجه به جوان در کلام رسول خدا
نعمت بزرگ جوانی و توجه دادن مردم به این سرمایه عظیم الهی، همچون دیگر انبیای عظام الهی، در سیره و کلام نبی اکرم (ص) نیز از جلوه و جایگاه خاصی برخوردار است.در احادیث و روایات بسیاری که از رسول خدا (ص) بدست ما رسیده، مسلمانان به مغتنم شمردن ایام جوانی توصیه شده و قدر دانستن آن پیش از فرا رسیدن پیری مورد تاکید فراوان گرفته است.
حضرت (ص) جوانی را از نعمات و موهبت‌های بزرگی برشمردند که انسانها در روز قیامت، از نحوه و چگونگی استفاده از آن مورد بازخواست و پرسش قرار خواهند گرفت.
از این‌رو جهت بهره‌مندی هرچه بیشتر مسلمانان از ایام پر شور و نشاط جوانی، رسول خدا (ص) بایسته‌ها و شایسته‌هایی را برای یک جوان تبیین و بیان نمودند که در احادیث و روایاتی که از ایشان بدست ما رسیده است به برخی از این موارد اشاره شده است:
1- خودسازی در جوانی
از بایسته‌ها و شایسته‌های ایام جوانی که در کلام رسول خدا (ص) بدان پرداخته شده است، خودسازی و پرداختن به امور معنوی است.جوانی بهترین فرصت برای خودسازی و کسب درجات عالی معرفتی است. از این رو حضرت (ص) پرداختن به عبادت و بندگی خداوند و اجتناب از گناهان را برای تمامی مردم و به ویژه برای جوانان امری مهم و لازم برشمردند و روایاتی را در باب اهمیت پرداختن به عبادت در ایام جوانی و نیز ترک محرمات و توبه و انابه به سوی خداوند متعال در ایام جوانی بیان فرموده اند.
2 – اهتمام به عبادت
در احادیث رسول خدا (ص) جوانی که جوانی‌اش را در راه بندگی خدا سپری کند، مورد علاقه خداوند متعال، عنوان شده و از قول خداوند عزوجل می‌فرمایند: “جوانی که به قضا و قدر معتقد است و به کتابم (و احکام آن) خشنود، و به آن چه روزی‌اش کرده‌ام قانع، و به خاطر من از خواسته‌های نفسش می‌برد، مانند یکی از فرشتگان من است”.
ایشان همچنین برتری جوان عبادت پیشه‌ای که در جوانی به عبادت رو آورده، بر پیری که در کهن سالی به عبادت رو آورده، مانند برتری پیامبران بر دیگر مردمان دانسته، فرمودند: «خداوند بزرگ به جوان عابد، نزد فرشتگان افتخار می‌کند، در حالی که می‌فرماید: بنده‌ام را بنگرید که برای من، از خواسته‌های نفس خود چشم پوشی کرده است.»
پیامبر خدا (ص) بهترینِ امّت خود را، کسی دانستند که جوانی‌اش را در فرمانبری از خداوند سپری کند و خود را از خوشی‌های دنیا وا گیرد و شیفته آخرت باشد سپس ادامه دادند و فرمودند: «به راستی که پاداش او نزد خداوند، برترین جایگاه بهشت است.»
حضرت (ص) مرد یا زنی که جوانی‌اش را در راهی جز طاعت خدا صرف کرده باشد را دیوانه حقیقی خواندند.
ایشان همچنین در سفارشات خود به ابوذر غفاری فرمودند: «ای ابوذر! هیچ جوانی نیست که دنیا و خوشی‌اش را به خاطر خداوند، کنار نهد و جوانی‌اش را در راه بندگی خدا سپری کند، مگر آن که خداوند، به وی پاداش هفتاد و دو صدّیق می‌بخشد.»
پیامبر خدا (ص) حکمت را از ثمرات عبادت در ایام جوانی بیان کردند و فرمودند: «کسی که در جوانی، به خوبی بندگی خدا کند، خداوند در پیری به وی حکمت می‌آموزد هم چنان که خدای متعال می‌فرماید: “و چون(موسی) به رشد و کمال خویش رسید، به او حکمت و دانش عطا کردیم”
و در ادامه آیه می‌فرماید: “و نیکوکاران را چنین پاداش می‌دهیم”.»
3 – توبه در جوانی
توبه از گناهان و اشتباهات گذشته برای تمامی افراد در هر سن و موقعیتی که باشند امری است نیکو، اما زیبایی آن زمانی به نهایت می‌رسد که جوانی، رو به درگاه الهی آورد و از امور ناشایستی که مرتکب آن شده توبه نماید. در احادیث و روایات رسول خدا (ص) یکی از زیباترین امور در ایام جوانی، توبه از گناهان عنوان شده و آمده است: «خداوند جوان توبه کار را دوست دارد».
و «هیچ چیز نزد خداوند متعال، محبوب‌تر از جوان توبه‌کننده نیست.»
4 – وقار و پختگی
از آفت های شایع دوران جوانی سبک‌سری و خیره سری است. (شاید بخاطر همین بوده که حضرت (ص) جوانی را شاخه‌ای از دیوانگی برشمرده فرمودند: الشّباب شعبة من الجنون) این نقیصه که از احساسات پر شور و نشاط ایام جوانی و بهره نجستن کامل جوانان از قوه عاقله‌شان نشات می‌گیرد از عیوب و مشکلات بزرگی است که می‌تواند علاوه بر بروز و ظهور برخی مشکلات، لطماتی را به شخصیت جوانان وارد آورده اثرات سوء و مخربی را در آنان ایجاد نماید.پیامبر اکرم (ص) نیز ضمن ابراز ناخرسندی از این عمل، وقار و پختگی را شایسته و بایسته جوان مسلمان دانستند و فرمودند: «بهترین جوانانِ شما، آن است که رفتار پیران پیش گیرد و خود را با هیئت (وقار) بزرگ‌سالان بیارایند….»
ایشان جوانی را که سبک سری نمی‌کند، کسی دانستند که تحسین خداوند متعال را نسبت به خود، بر می‌انگیزد.
5 – تعلیم و آموزش
پرداختن به علوم و معارف دین از سوی جوانان نیز از دیگر مواردی است که مورد تاکید بسیار پیامبر خدا (ص) قرار گرفته است.آن حضرت (ص) آموختن در جوانی را مانند نقش بر سنگ دانستند.
پیامبر (ص) همچنین فرمودند: «هر که قرآن را در جوانی‌اش فرا گیرد، با گوشت و خونش عجین می‌گردد.»
6 – کار و کوشش
پرداختن به کار و کوشش و اجتناب از بی‌کاری و کسالت نیز از دیگر مواردی است که در احادیث رسول خدا (ص) از آن تحت عنوان بایسته‌ها و شایسته‌های هر انسانی بخصوص برای جوانان یاد شده است. از جمله این روایات حدیثی است که در آن آمده: روزی پیامبر (ص)، در میان یاران خود نشسته بود.چشمش به جوانی چالاک و نیرومند افتاد که از پگاه، کار می‌کرد. یاران گفتند: وای بر او! چه می‌شد اگر جوانی و چالاکی‌اش در راه خدا می‌بود؟ پیامبر (ص) فرمود: “چنین مگویید. اگر او برای خود تلاش می‌کند تا خود را از مردم، بی‌نیاز کند و نزد آنان دست دراز نکند، در راه خدا کار می‌کند. اگر برای پدر و مادر ناتوان و یا فرزندان ناتوان خویش تلاش می‌کند تا آنان را بی‌نیاز سازد و زندگی‌شان را اداره کند، هم کار او در راه خداست؛ ولی اگر برای ثروت‌اندوزی و فخرفروشی تلاش می‌کند، کار او در راه شیطان است”.
پی نوشت:
آدرس روایات و آیات مطلب نزد موسسه موجود هست.
