پیشگیری از حسادت بین فرزندان

بچه رئیس

شاید شما هم انیمیشن «بچه رئیس» را دیده باشید. داستان پسر هفت ساله ای که به تازگی صاحب یک برادر کوچک تر شده که همۀ وقت، توجه و انرژی پدر و مادر را از آن خود کرده است. پسرک داستان به برادر کوچک ترش به چشم یک رئیس کوچک نگاه می کند که برای انجام یک ماموریت وارد خانوادۀ آن ها شده و خودش را به جای فرزند پدر و مادر او جا زده است؛ در نتیجه یک جورهایی در فکر راهی برای رهایی از شر او می افتد و …  . این داستان برای همۀ ما قابل لمس است. یک زمان خودمان کودک بوده ایم و هر از گاهی به خواهر یا برادرمان حسادت می کرده ایم و یا به او به چشم دشمن یا رقیب نگاه می کرده ایم حالا که بزرگ تر شده ایم و خودمان در جایگاه پدر و مادر قرار گرفته ایم، شاید کمی آن احساسات و تخیلات کودکانه را فراموش کرده ایم و در نتیجه نمی توانیم به درستی دلیل حسادت ها و اختلافات کودکانمان را درک کنیم. بچه ها اغلب با خواهر یا برادرشان دعوا می کنند، همدیگر را می زنند و خلاصه آبشان با هم در یک جوب نمی رود؛ اما واقعاً چرا؟

عومل تأثیرگذار بر حسادت کودکان

حسادت میان خواهر و برادر، کاملاً طبیعی است؛ اما عواملی مانند سن، جنس، ویژگی ها و خصوصیات فردی، بزرگ تر یا کوچک تر بودن خواهر و برادر نسبت به یکدیگر، خانوادۀ پر جمعیت یا کم جمعیت و محیط خانواده، عواملی هستند که می توانند بر کم شدن حسادت میان بچه ها تأثیر گذار باشند؛ برای نمونه، در خانواده ای که فاصلۀ سنی میان بچه ها کم است ممکن است نسبت به خانواده ای که فاصلۀ سنی فرزندانشان زیاد است، کودکان بیشتر با هم دعوا یا حسادت کنند. کودکانی که هم جنس هستند، معمولاً روابط دوستانه تری دارند و بیشتر با هم بازی و صحبت می کنند. ممکن است بچه‌های وسط نسبت به خواهر و برادر بزرگ تر یا کوچک تر خود، کمتر مورد توجه پدر و مادر قرار بگیرند یا امکاناتی را که خواهر و برادر بزرگ تر یا کوچک تر دارند، نداشته باشند؛ اما با وجود این، بچه های وسط خیلی به خواهر و برادر خویش حسادت نمی کنند و بیشتر به همسالان خود می پیوندند.

حسادت میان خواهر و برادر، گاهی به دلیل جلب توجه و محبت پدر و مادر است. شاید درک این موضوع برای والدین سخت باشد؛ اما بچه ها، توجه منفی را به بی توجهی ترجیح می دهند. هنگامی که شما به فرزندتان محبت و او را ناز و نوازش می کنید، این توجه مثبت است؛ اما گاهی که به او اخم می کنید، این توجه منفی است. بچه ها آن قدر نیاز به توجه دارند که حتی توجه منفی پدر و مادر را به بی توجهی آن ها ترجیح می دهند؛ در نتیجه ممکن است کارهای ناشایست انجام دهند تا توجه آنها را به خود جلب کنند. وقتی شما صاحب فرزند جدیدی می شوید؛ ناخود آگاه به او توجه بیشتری نشان می دهید؛ زیرا فرزند کوچک تر هم به مراقبت بیشتر نیاز دارد و هم به دلیل شیرین کاری های کودکانه، نگاه ها را بیشتر به سمت خود جلب می کند. پس عجیب نیست که فرزند بزرگ تر به احساس کمبود توجه دچار شود و برای به دست آوردن توجه بیشتر (حتی اگر منفی باشد) به هر کاری دست بزند.

حسادت در بچه های بزرگ تر

هنگامی که بچه ها بزرگ تر می شوند، ممکن است حسادت آن ها جور دیگری بروز کند؛ مثلاً حسادت در بچه های کوچک تر به صورت فیزیکی بروز می کند؛ یعنی جنگ، دعوا و کتک کاری؛ اما زمانی که بزرگتر می شوند، حسادتشان به صورت کلامی ظاهر می شود؛ یعنی بگو مگو و جر و بحث؛ البته این بگو مگوها بیشتر بین سنین 8 تا 12 سال رخ می دهد و در جوانی، بیشتر می‌خواهند مستقل باشند و ممکن است به دلیل درس، کار و فعالیت های اجتماعی، زمان کمتری را درکنار اعضای خانواده، به ویژه خواهر و برادر کوچک تر خود باشند؛ از این رو کمتر پیش می آید با خواهر و برادر کوچک تر خود دعوا و جر و بحث کنند یا به آن ها حسادت ورزند.

با حسادت کودکان چه کنیم؟

کودکان به ویژه در سنین پایین تر نمی توانند احساسات خود را به زبان بیاورند؛ در نتیجه احساسات خود را با عمل نشان می دهند؛ برای نمونه، به جای اینکه بگویند من از توجه و محبت شما به خواهر کوچک ترم ناراحتم، ممکن است به او حمله کنند یا موهای او را بکشند. شاید هم رفتارهای پرخاشگرانۀ دیگری انجام دهند؛ مانند آسیب رساندن به وسایل. قرار دادن احساسات کودک در قالب کلمات، به او کمک می کند بر آن ها غلبه کند. شما می توانید به او بگویید «من می‎دانم که تو خشمگین هستی و دلت نمی‌خواهد این خواهر کوچولو را داشته باشی، اما صدمه زدن به او، چیزی را حل نمی کند». یا اینکه «من تو را دوست دارم و همیشه دوست خواهم داشت. تو و خواهر کوچولویت را». هر گاه فرزندتان را در هنگام آسیب زدن به خواهر یا برادرش دیدید، فوراً او را از این کار باز دارید و دربارۀ انگیزۀ او از این کار صحبت کنید. مثلاً به او بگویید: «فکر می کنی او نمی گذارد تو را دوست داشته باشم؟ همۀ وقت مرا گرفته؟ هرموقع از دستش عصبانی بودی، بیا و به من بگو». یا مثلا وقتی به خاطر دفتر پاره شده‌اش، برادرش را می زند، می توانید بگویید: «از اینکه برادرت دفترت را پاره کرده عصبانی هستی. من هم اگر جای تو بودم، عصبانی می‌شدم؛ اما تو اجازه نداری او را کتک بزنی. به جای این کار چه کار دیگه ای می تونی انجام بدی»؟

بکوشید حتی در نهان هم میان فرزندانتان تفاوت نگذارید و به یکی بیشتر از دیگری محبت نکنید؛ زیرا کودکان به سرعت این تبعیض را متوجه می شوند. نکتۀ مهمی که باید به آن توجه کنید، این است که وقتی با یکی از کودکان خود هستید، سعی کنید فقط با او باشید و به او تمرکز کنید. در آن لحظه به کودک خود اجازه دهید احساس کند که او تنها فرزند خانواده است. وقتی با یکی به گردش می روید، به فرزند دیگرتان نیندیشید و پیوسته دربارۀ او صحبت نکنید و آن لحظات را به طور کامل در اختیار کودکی باشید که با شما هست.