نشانه های افراد بدون اعتماد به نفس (2)
به طور کلی، کسانی که فاقد اعتماد به نفس اند، علایم و نشانه هایی دارند که این عوامل در ادامه پنج عاملی است که در مقاله نشانه های افراد بدون اعتماد به نفس دیدیم
6. آسیب پذیری
کسی که اعتماد به نفس دارد، مشکلات و سختی ها را درک می کند و برای حل آن قدم بر می دارد، در حالی که انسان فاقد اعتماد به نفس، آسیب پذیر، حساس و شکننده است. هر چند قدرت رویارویی با مشکلات در وجود هر انسانی به ودیعت گذارده شده، اما متأسفانه بعضی افراد در برابر هر نوع شکست جزئی، تعادل روانی خود را از دست داده و از فعالیت جدی باز می‌مانند. این افراد به جای این که عوامل شکست خود را بررسی کنند و در پی جبران آن باشند، برای جبران شکست خود دیگران را متهم می کنند و دیگران را شایسته سرزنش می دانند. این عمل کم و بیش در کودکان، جوانان و حتی بزرگسالان دیده می شود. کودکی که به دلیل تنبلی در بازی شکست خورده، با خشم و غضب به خانه می آید و از بد رفتاری یا حق کشی دوستانش انتقاد می کند؛ یا دانش آموزی که در درس خود نمره خوبی نگرفته، معلم را سخت گیر و یا غرض ورز معرفی می نماید.
7. خودفریبی
بهانه تراشی و خودفریبی، حربه کسانی است که فاقد اعتماد به نفس اند. امام علی علیه‌السلام می فرماید: «و قد يكذب الرجل على نفسه عند شدة البلاء بما لم يفعله»؛1 چه بسا انسان در برخورد با گرفتاری به خود دروغ می گوید.
افراد فاقد اعتماد به نفس، در مواردی برای تسکین وجدان خود به عوامل موهوم، مانند بخت و اقبال معتقد می شوند. قهرمانی که در مسابقات شکست خورده، برای جبران ضعف خود به دوستانش می گوید: شانس و اقبالِ حریف بلند بود که پیروزی نصیب او شد و من تیره بخت و بد اقبال بودم که با شکست روبه رو شدم. او همه نارسایی ها و خطاها را به گردن کوکب و طالع می افکند و به این شعر استناد می کند که:
کوکب بخت مرا هیچ منجم نشناخت
یا رب از مادر گیتی به چه طالع زادم
اما افراد با اراده، هرگز به واژه طالع، فال، ستاره، کف بینی و بخت و اقبال دل نمی بندند و اعتقاد به آنها را مانع پیروزی و تکامل خود می بینند و شعر ناصر خسرو را ملاک عمل می دانند:
نکوهش مکن چرخ نیلوفری را
برون کن زسر باد خیره سری را
مدار از فلک چشم نیک اختری را
تو خود چون کنی اختر خویش را بد
8. ظاهر سازی
افرادی که از اعتماد به نفس برخوردارند، بر عمل خویش تکیه کرده و نیازی به خودنمایی و تظاهر در خود احساس نمی کنند. خودنمایی، روش کسانی است که فاقد عمل و اعتمادند.
امام علی علیه‌السلام می فرماید: «الإفتخار من صِغَرِ الأقدار» ؛2 به خود نازیدن، نشانه حقارت و پستی آدمی است.
9. خودکم بینی
یکی از نشانه های افراد فاقد اعتماد به نفس، خودکم بینی یا عقده حقارت است. کسی که به خود اطمینان ندارد و تصور می کند به آن چه مطلوب اوست نائل نمی شود، دچار عقده حقارت می گردد:
و به موازین روان شناسی، هر واقعه و خاطره ای که عزت نفس و غرور ذاتی شخص را ضعیف و معدوم می کند، عاملی است برای توسعه و تقویت عقده حقارت.3
بزرگی کجا یافت کو پست شد
کجا نیستی مایه هست شد
اینان، معمولا خود را کوچک تر از آن چه هستند می دانند و حتی در مواردی گمان دارند که فاسد و منحط اند یا خیال می کنند دیگران از آنها نفرت دارند؛ از این رو نمی توانند با مردم کنار بیایند. آنها خود را ناتوان تر از این می بینند که بر مشکلات فائق آیند و احساس حقارت خود را با ذکر این عبارت که: من ناتوانم، قدرت انجام دادن این کار را ندارم، این کار از عهده من خارج است و … بیان می کنند.
10. تقلید کورکورانه
از نشانه های فاقد اعتماد به نفس بودن، پیروی نسنجیده و تقلید کورکورانه از گفتار و رفتار دیگران است. کسی که تصویر درستی از توانایی ها و استعدادهای خود ندارد، از ابتکار و خلاقیت و نوآوری به دور است. انسان در سایه حفظ تعادل شخصیت، استقلال اندیشه و اعتماد به نفس می تواند با آرامش خاطر فرصت کنجکاوی، ابتکار عمل و طرح فکری نو را بیابد. افراد سست عنصر و بی اراده برای جبران حقارت درونی، خود را به شکل دیگران در می آورند و موفقیت خویش را در گرو پیروی ناسنجیده و تقلید کورکورانه می بینند، در حالی که این عمل بر ذلت و ضعف آنها می افزاید.
امام علی علیه‌السلام می فرماید: «الناس من خوف الذل متعجلوا الذل» ؛4 مردم از ترس خواری، به سوی ذلت و خواری می شتابند.
قرآن کریم این گونه افراد را که اسیر تقلید از دیگران اند و تعقل و تفکر نمیکنند، به شدّت سرزنش کرده است. متأسفانه پیامبران الهی با این خودباختگی مردم رو به رو بوده اند.
استاد شهید مطهری می گوید:
من یک وقتی آیات قرآن راجع به تقلید و پیروی کورکورانه از پدران را، استخراج کردم. دیدم آیات خیلی زیادی است و چیزی که برای من جالب بود، این بود که هیچ پیغمبری مردم را دعوت نکرد، الّا این که مواجه شد با همین حرف که: «إنا وجدنا آباءنا على أمَّه و انا على آثارهم مقتدون5» ما پدرانمان را بر راه یافته ایم و ما از آنها پیروی می کنیم. یک اشکال عمومی در میان همه اقوام بوده و همه پیغمبران دچار آن بوده اند و آن، مصیبتِ تقلید از آبا و اجداد و گذشتگان به قول امروزی ها سنت گرایی بوده است و پیغمبران بر عکس، عقل مردم را بیدار کردند و می گفتند: فکر کنید حالا پدرانتان هر طور بودند: « أَو لو كان آباؤهم لايعقلون شيئا ولايهتدون6»؛ آیا اگر پدرانتان عقل شان به جایی نمی رسید، باز شما هم باید از آنها پیروی بکنید.7
11. رقابت ناسالم
از نشانه های افراد فاقد اعتماد به نفس، رقابت و چشم و هم چشمی و مقایسه خود با دیگران است.
ما هنگامی با سایرین به رقابت می پردازیم که نسبت به خود اطمینان نداشته و احساس قدرت نکنیم؛ زیرا رقابت و چشم و هم چشمی با دیگران تنها یک تقلید صرف می باشد و این از همان دوران طفولیت سرچشمه می گیرد که بایستی دیگران را برای خود الگو قرار بدهیم. فردی که مقلد دیگران شود احساس می کند مردم از او بهتر هستند و همواره سعی دارد خلاف آن را ثابت کرده و از آنها جلو بیفتد و وانمود سازد که از سایرین برتر و قوی تر است. در نتیجه همیشه خودش را با اطرافیان مقایسه نماید. این شخص، همواره نیازمند آن است که دیگری کارهایش را تأیید و از او تعریف و تمجید کند، در حالی که بر عکس شخصی که به خودش متکی است احساس رقابت نمی کند او نیازی به این ندارد که ببیند دیگران چه می کنند یا کدام یک بهتر از دیگری است. وی از لیاقت و خود باوری و شایستگی خویش با خبر است؛ لذا برای برتری و تفوّق همواره کوشش می کند.8
1. غررالحكم، ج ۴، ص ۲۸۳.
2. غررالحكم، ج ۲، ص ۱۶۳.
3. محمد تقی فلسفی، کودک، ج ۲، ص ۲۳۳.
4. غررالحکم، ج ۲، ص ۱۵۶.
5. زخرف، آیه ۳۲.
6. بقره، آیه 170.
7. مرتضی مطهری، تعلیم و تربیت در اسلام، ص ۴۶.
8. ایدن رابرت آنتونی، رموز اعتماد به نفس و اتکا به نفس، ترجمه اسماعیل کیوانی، ص ۴۵- ۴۶.
