آثار روزی حلال در روایات

ضرورت حلال بودن کسب

پس از بحث در این موضوع که باید هر فردی راه درآمدی برای خود داشته باشد و از بیکاری بپرهیزد، بایسته است توجه داشته باشیم که کسب، حلال و مشروع باشد. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «طلب الحلال فريضة على كل مسلم و مسلمه» ۱؛ پیامبر به دنبال روزی حلال رفتن را بر هر زن و مرد مسلمانی واجب شمرده و به طور کلی، کسب حلال، بهترین عبادت دانسته شده است. در روایتی دیگر نقل شده که شمشیر زدن برای مؤمن، آسان تر از کسب حلال است: «ضربة السيف على المؤمن أهون من الدرهم في حله» ۲ در آیه شریفه قرآن مجید نیز آمده است: «کلوا من طيبات ما رزقناكم 3؛ از پاکی هایی که به شما روزی دادیم، بخورید.» می توان گفت که عمومیت طَیِـّبات، اموال حلال را نیز شامل می شود و حرام را از دایره کسب خارج می کند. همه پیامبران الهی پیروان خود را از کسب های حرام پرهیز می دادند، مانند حضرت هود علیه السلام که به مبارزه با کم فروشی به عنوان یکی از کسب های حرام یا به عبارت دقیق تر یکی از حرام کننده های کسب و درآمد، پرداخت.

قرآن مجید نیز با عبارت «ویل للمطففين»، به نکوهش کم فروشی می پردازد. بر این اساس، حکومت اسلامی نیز موظف است با سیاست گذاری های خود، راه را بر کسب ها و درآمدهای حرام ببندد تا آثار زیان بار آن، گریبان گیر جامعه نشود. از سوی دیگر، خود انسان سعی کند که از راه های مشروع و درست، به کسب روزی حلال بپردازد.

آثار کسب حلال از نگاه روایات

با نگاهی به روایات معصومین علیهم السلام به این موضوع می توان پی برد که کسب حلال، آثاری در زندگی دنیوی و اخروی فرد ایجاد می کند. برخی از این آثار عبارت اند از:

– مغفرت الهی

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرموده: «من بات كالّاً من طلب الحلال بات مغفوراٌ له 4»؛ هر کس بر اثر تلاش برای طلب حلال خسته شود، آمرزیده شده است.»

– برترین عبادت

رسول اکرم صلی الله علیه و آله می فرماید: «العبادة سبعون جزءاً و أفضلها جزءاً، طلب الحلال 5؛ عبادت، هفتاد جزء است که برترین آنها، طلب حلال است.»

– کمک در راه دین

امام صادق علیه السلام فرموده: «لاتدع طلب الرزق من حله فإنه عون لک علی دینک 6؛ طلب روزی حلال را وا مگذار که آن بر تو نسبت به دینت یاری می رساند.»

– رحمت الهی در دنیا و رهایی از عذاب در آخرت

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در این باره می فرماید: «من أكل من كد یده نظر الله إليه بالرحمة ثم لايعذبه به أبداً 7؛ هر کس از دست رنج خود بخورد، خدا به او با نظر رحمت بنگرد و هرگز او را عذاب نکند.»

– نورانیت قلب

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «من أكل الحلال أربعين يوما نوّر الله قلبه 8؛ هر کس چهل روز غذای حلال بخورد، خداوند قلبش را روشن نماید.»

– همچون ماه

در قیامت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می فرماید: «من طلب الدنيا حلالاً تعفُفاً عن مسأله و توسيعاً على عياله و تَعَطُّفاً على جاره لقى الله و وجهه كالقمر ليلة البدر 9؛ کسی که به دنبال مال حلال دنیا باشد تا خود را از نیاز خواهی از دیگران دور دارد و برای عیالش وسعت روزی ایجاد کند و به همسایه اش [با آن مال] مهربانی کند، روز قیامت خدا را ملاقات کند؛ در حالی که صورتش همچون ماه کامل بتابد.»

– عبور سریع از صراط

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «من أكل من كدّ يده مَرَّ على الصراط كالبرق الخاطف 10؛ هر کس از دست رنج [حلال] خود بخورد، همچون برق جهنده از پل صراط می گذرد.»

– حسرت و پشیمانی قیامت

امام على علیه السلام فرمود: «إنَّ أعظم الحسرات يوم القيامة، حَسرَةَ رجلٍ كسب مالا في غير طاعة الله فوَّرثَه رجلا فأنفقه في طاعة الله سبحانه دخل به الجنة و دخل به الأول النار 11؛ از بالاترین حسرت های روز قیامت، حسرت مردی است که مالی از راه حرام کسب کرده و آن مال به فردی ارث رسیده که در راه طاعت الهی هزینه کرده است؛ به طوری که فرد دوم به واسطه آن مال به بهشت، و شخص اول به دوزخ می رود.»

– فضیلت ردّ مال حرام

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می فرماید: «لَرَدُّ دانق من حرام عدل عند الله سبحانه سبعين ألف حجة مبرورة 12؛ رد کردن ذره ای از حرام، نزد خدا برابر است با هفتاد هزار حج پذیرفته شده. بنابر آنچه که از روایات گذشت، کسب حلال، توصیه و تاکید شده معصومین علیهم السلام است و با توجه به آثاری که درآمد نامشروع در زندگی دنیوی و اخروی هر انسانی بر جای می گذارد وظیفه هر مسلمانی جدّیت و کوشش برای بدست آوردن درآمدحلال برای خود و خانواده خود می باشد.

  ۱. مجلسی، بحار الأنوار، ج ۱۰۳، ص ۹، به نقل از: مفید، الارشاد، ص ۲۷۳.

۲. حکیمی، محمدرضا و همکاران، الحياة، قم: نشر جامعه مدرسین، ج ۵، ص ۴۸۳.

3. بقره، آیه ۵۷.

4. مجلسی، بحار الأنوار، پیشین، ج ۱۰۳، ص ۲.

5. کلینی، الکافی، پیشین، ج ۵، ص ۷۸.

 6. مجلسی، بحار الأنوار، پیشین، ج ۱۰۳، ص ۵.

7. همان، ص ۹.

8. همان، ص ۱۶.

9. همان، ص ۱۸.

10. همان.

11. همان، ص ۱۲.

1۲. قطب الدین راوندی، الدعوات، قم: انتشارات مدرسه امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف، چاپ اول، ۱۴۰۷ق، ص ۲۵.

13. روح الله شریعتی، نشریه ره توشه، بهار و تابستان 1399، شماره 93.