تدبر در سوره ناس و فلق

سوره مبارکه ناس

بسم الله الرحمن الرحيم؛ به نام خداوند بخشنده مهربان.

«رحمان» صفت عام خداوند است؛ به معنای هستی بخشی که همه مخلوقات خداوند مشمول رحمت او هستند. «رحيم» نیز به معنای رحمت خاص خداوند است که به بندگان خاصش تعلق می گیرد.

قل أعوذ برب الناس؛ بگو پناه می برم به پروردگار مردم.

«رب» به معنای پرورش دهنده و یکی از صفات پروردگار است. وقتی کودکی احساس خطر می کند، به اولین جایی که پناه می برد، دامان پدر و مادر است که سرپرست او هستند. خداوند هم سرپرست ماست و هنگام خطر به او پناه می بریم.

ملك الناس؛ فرمانروای مردم.

در اینجا یکی دیگر از صفات پروردگار بیان می شود که فرمانروایی اوست. انسان ها برای گرفتن حق خود به محكمه عدالت پناه می برند و خداوند محکم ترین محکمه را فرمانروایی می کند. خصوصیت فرمانروا، قدرتمندی است؛ وقتی برای کسی مشکلی ایجاد می شود، به مقام بالا شکایت می کند. خداوند که مالک همه چیز در عالم هستی است، فرمان می دهد که برای رهایی از چیزی یا کسی که برایتان ایجاد مزاحمت با وحشت می کند، به من پناه ببرید؛ چون همه چیز در دست توانمند اراده اوست و وقتی این را باور داشته باشیم، یعنی توحید در ما تجلی پیدا کرده است.

اله الناس؛ معبود مردم .

وقتی امید انسان از همه جا قطع شد، ناخودآگاه به خدا و همان معبودش پناه می برد. پس خدایی که خالق، سرپرست، فرمانروا و معبود انسان است، تنها کسی است که انسان با خیال راحت به او پناه می برد و می داند که حمایت کننده ای مهربان تر از این خدا ندارد.

من شر الوسواس الخناس؛ از شر وسوسه کننده بسیار پنهان شونده .

وسوسه، صدایی است که از بیرون شنیده نمی شود، ندایی در گوش دل است که بسیار خطرناک است و باید از شرش به خدا پناه برد. وسوسه گری که چهره اش را پنهان کرده و چه بسا با مهربانی و خیرخواهی، در درون انسان مغلطه می کند و چهره شوم خود را پشت این نقاب پنهان می کند؛ چرا که می داند اگر ماهیت آن برای آدمی آشکار شود، مطمئنا انسان از او تبعیت نمی کند.

الذي يوسوس في صدور الناس؛ کسی که در دل های مردم وسوسه می کند.

این وسوسه با چشم سر دیده نمی شود و دشمنی آشکار نیست که بتوان با آن مبارزه کرد.

من الجنة والناس؛ چه از میان جنیان است و چه از میان انسان ها.

شاید انسان فکر کند این وسوسه گر همان شیطان است، در صورتی که چنین نیست و بسیاری از مردم، ظاهر آدمیت و باطن شیطان صفتی دارند که به راحتی انسان را از پشت نقاب رفاقت می فریبد. باید از آنان نیز به خداوند پناه برد؛ پناه بردنی زبانی و قلبی.

سوره مباركه فلق

بسم الله الرحمن الرحيم

قل أعوذ برب الفلق؛ بگو پناه می برم به خدای سپیده دم.

«فلق» یعنی روشنای سپیده دم؛ زمانی که تاریکی شب همه جا را فرا گرفته است و یک روزنه نور از دل این ظلمت بیرون می زند. آن گاه ذره ذره گسترش می یابد و تاریکی در آن محو می شود که به آن رگه سفید نور، فلق می گویند.

من شر ما خلق؛ از شر آنچه خلق کرده.

حقیقت این است که خداوند شرخلق نمی کند و تمامی مخلوقات الهی به خودی خود، خیر هستند؛ اما گاهی ممکن است از آنها به ما شری برسد؛ مثلا حشرات که مطمئنا وجودشان برای طبیعت لازم است، ممکن است برای ما ایجاد ترس یا مزاحمت کنند و وجودشان برای ما شر باشد که ما از آن به خداوند پناه می بریم. حال خدای فلق از بین تمام شرور عالم، سه شر را بیرون می کشد:

ومن شر غاسق إذا وقب؛ از شر تاریکی فراگیر.

تاریکی یکی از چیزهایی است که برای انسان ترس برانگیز است؛ اما توجه به این موضوع حائز اهمیت است که این تاریکی فقط ظاهری نیست، بلکه تاریکی های معنوی برای ما بسی خطرناک تر هستند. تاریکی خشم و غضب یا جهل و نادانی که در دنیای کنونی، فضای مجازی و استفاده نادرست از ابزارهای مدرن می تواند مصداق بارز جهالت باشد و راه رسیدن به خدا را مسدود یا صعب العبور کند.

ومن شر النفاسات في العقد؛ از شر زنان دمنده در گره ها.

در این آیه خداوند می فرماید برای رهایی از سحر جادوگران به خداوند پناه ببرید. ترس از آن ها را با توسل به آیات قرآن دفع کنید و با یاد پروردگار آرامش بگیرید و باور کنید که بدون اراده او هیچ اتفاقی رخ نمی دهد.

ومن شر حاسد إذا حسد؛ از شر حسود؛ زمانی که حسادت می ورزد.

این آیه نشان می دهد که حسادت می تواند خطرناک باشد و اسباب نگرانی ما را پدید آورد. راهکار مقابله با رهایی از آن، پناه بردن به خدای مهربان است.