شهادت مظلومانه حضرت زهرا سلام الله علیها تسلیت باد

مدیریت زندگی با الگوی فاطمی

حضرت فاطمه(سلام الله علیها) در زندگی خانوادگی و اجتماعی

حضرت زهرا(سلام الله علیها) شخصیت بزرگواری هستند که در تمام ابعاد زندگی اسوه ‌ای نیکو بودند. با بررسی شیوه‌ های مدیریتی در مسائل مختلف و الگو گرفتن از روش‌های تربیتی ایشان، به جامعیت این اسوه‌ جهانیان، پی خواهیم برد.

مدیریت اجتماعی و سیاسی

حضرت در دوره‌ کوتاه زندگی خود، پس از ارتحال پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله)، محور پایه‌ریزی یک جریان و حرکت سیاسی در مسیر پاسداری از حریم ولایت بود که ایشان آن را هدایت می‌کرد. حضرت زهرا(سلام الله علیها) کانونی برای مقابله با ناهنجاری‌ها و انحراف‌ها شدند و در برابر موج‌ های انحرافی ایستادند. حضور ایشان در میدان جنگ، سخنرانی در مسجد و پاسخ‌گویی به شبهه‌ های زنان و مردان جامعه، نشان‌دهنده‌ وجود چارچوب‌ هایی برای حضور زنان در جامعه است. ایشان در زمان حیات پیامبر(صلی الله علیه و آله) پس از غزوه‌ ها، یار و غم‌ خوار پدر و همسر بود و نقش امدادگری را ایفا می‌کردند. نقش حضرت در ماجرای مباهله مسیحیان نجران، به همراه پیامبر(صلی الله علیه و آله)، حضرت علی(علیه السلام) و حسنین(علیه السلام) که در قرآن نیز بدان اشاره شده است، حضور سیاسی ایشان را در زمان پیامبر(صلی الله علیه و آله) نشان می‌دهد.

مدیریت روابط عاطفی با همسر

استفاده از نام مناسب و القاب زیبا برای خطاب همسر، باعث ایجاد روابط مثبت و محیطی آکنده از صمیمیت و سبب پیدایش زمینه عکس‌ العمل و رفتاری مناسب در طرف مقابل می‌شود. در زندگی مشترک فاطمه(سلام الله علیها) با علی(علیه السلام) عبارت‌ها و کلمه‌های محبت‌ آمیز بسیار است. فاطمه(سلام الله علیها) با الهام از دستورهای الهی و با داشتن درک صحیح از روابط زن و شوهر، همواره به همسر بزرگوارش عشق می‌ ورزید، به او محبت می‌کرد و در کلام خود علاقه و احترام را در نظر داشت. گاهی او را با کنیه‌ «اباالحسن» صدا می‌کرد و گاه او را «پسرعمو» خطاب می‌کرد. (بحارالانوار، ج 43، ص 192) فاطمه (سلام الله علیها)، در مقام اظهار محبت و علاقه به امام علی(علیه السلام) فرمود: «علی‌ جان! روح من فدای روح تو و جان من سپر بلا های جان تو.» (کوکب الدری، ص 196) از دیگر خصیصه‌ های رفتاری حضرت زهرا، رفتار مناسب، احترام به همسر و نداشتن تقاضای نامقدور و مهر ورزی به خانواده است.

مدیریت اقتصادی خانواده

ساده‌زیستی و دوری از مصرف‌گرایی و سازش، نمونه‌هایی از رفتار اقتصادی حضرت زهرا(سلام الله علیها) است. از امام باقر(علیه السلام) نقل شده است که حضرت فاطمه(سلام الله علیها) کارهای خانه، آردکردن گندم، نان‌ پختن و جاروکردن را عهده‌دار شد و حضرت علی(علیه السلام) آن‌چه به بیرون خانه مربوط بود، مانند جا به‌ جا کردن هیزم و آوردن گندم. روزی به حضرت زهرا(سلام الله علیها) گفت: «آیا در خانه چیزی برای خوردن داریم؟» حضرت فرمود: «قسم به خدایی که حق تو را عظیم داشت، سه روز است که چیزی نداریم تا برایت بیاورم!» امیرالمؤمنین(علیه السلام) فرمود: «پس چرا مرا خبر نکردی؟» فرمود: «پیامبر(صلی الله علیه و آله) از این‌که از تو چیزی بخواهم، مرا برحذر داشت و فرمود که از پسرعمویت چیزی نخواه، مگر این‌ که خودش برایت بیاورد!» (بحارالانوار، ج 43، ص31)

ام ابیهای پدر

یکی از خصوصیات قابل ذکر حضرت زهرا(سلام الله علیها) عطوفت و مهربانی نسبت به پدر بود. فاطمه زهرا(سلام الله علیها) سختی‌ های شعب ابیطالب را در کنار پدر تحمل کرد و نسبت به رسول خدا بسیار عطوفت و مهربانی داشت. هنگامی که عده‌ ای به پیامبر توهین و جسارت ‌کردند حضرت زهرا(سلام الله علیها) ایشان را دلداری داده و مورد محبت قرار می‌دادند. پیامبر(صلی الله علیه و آله) نیز متقابلا بسیار ایشان را دوست داشته و دخترشان را ام ابیها نامیدند.

پاسخ‌گویی به مسائل شرعی

یکی از خصوصیات حضرت زهرا(سلام الله علیها) این بود که با صبر و حوصله پاسخ‌گوی مسائل شرعی بانوان بود. اگر کسی به ایشان مراجعه می‌کرد با حوصله فراوان و مهربانی به سوالات پاسخ می‌دادند که نشان دهنده جامعیت حضرت در مباحث علمی و شرعی بود.

توجه به آموزش فرزندان

روش تربیتی و اخلاقی حضرت زهرا(سلام الله علیها) بهترین شیوه و تجربه، برای ساختن نسلی پاک و سعادت‌ مند است؛ زیرا فرزندانی که ایشان به جامعه تحویل دادند، نشان از وجود بهترین روش تربیتی است. زمانی‌ که امام حسن و امام حسین(علیه السلام) پای منبر حضرت رسول می‌رفتند تا از منبع وحی استفاده کنند، وقتی به منزل برمی‌گشتند، مادرشان، فاطمه از آن‌ها می‌پرسید: «پدربزرگ‌تان چه گفت؟» و از آن‌ها می‌خواست هرچه شنیده‌اند، برایش تعریف کنند. (سرمایه سخن، ص 20)

پرورش روحیه‌ عبادی

حضرت فاطمه(سلام الله علیها) بسیار اهل عبادت بودند با توجه به سن کمی که داشتند آنقدر عبادت می‌کردند و نماز می‌خواندند که پاهای مبارک ایشان متورم می‌شد و این روحیه اهمیت به عبادت را به فرزندان نیز انتقال می‌دادند و به ارتباط فرزندان با خداوند اهمیت ویژه‌ ای می‌ دادند. مثلاً در شب قدر، نمی‌گذاشت هیچ‌ یک از اعضای خانواده، بخوابند و سفارش می‌‍‌کردند در طول روز بخوابند تا شب را بتوانند بیدار باشند. به آن‌ها شامِ کم‌تری می‌داد و می‌ فرمود: «هر کس که خیر این شب به او نرسد، محروم است.» (بحارالانوار، ج 97، ص 10)

بازی با کودکان

فاطمه(سلام الله علیها) خود نیز با فرزندانش هم‌ بازی می‌شد و در حین بازی، با بیان الفاظ و جمله‌های مناسب، سعی در ساختن شخصیت کودکانش و ارائه‌ی الگویی مناسب در زندگی برای آن‌ها داشت. حضرت زهرا(سلام الله علیها) با فرزندش امام مجتبی(علیه السلام) بازی می‌ کرد و او را بالا می‌انداخت. حضرت زهرا آن‌گاه که کودکان خود را به بازی می‌گرفت و به تربیت روحی و جسمی عزیزان خود می‌پرداخت، در قالب اشعاری زیبا و ادیبانه می‌فرمود: «حسن‌جان! مانند پدرت علی باش و ریسمان را از گردن حق بردار.» یا «حسین‌جان! تو به پدرم رسول‌ الله شباهت داری و به پدرت، علی شبیه نیستی.» (مناقب ابن‌شهرآشوب، ج 2، ص 389)

ارتباط کلامی عاطفی با فرزندان

سیره حضرت زهرا(سلام الله علیها) احترام به فرزندان بود و آن‌ها را نیکو خطاب می‌کردند. ایشان در روابط کلامی و محبت‌ آمیز خود، با خطاب مهربانانه فرزندانش را نور چشم و میوه‌ دل، صدا می‌کرد. هم‌چنین به سفارش پیامبر(صلی الله علیه و آله) بچه‌ها را دسته‌ گل می‌دانست. (بحارالانوار، ج43، ص281) حضرت زهرا(سلام الله علیها) رسیدگی و محبت به فرزندانش را بر هر کار دیگری مقدم می‌داشت و معتقد بود که در نگه‌ داری و پرورش فرزند، مادر از هر کس دیگری سزاوارتر است.

توجه به حضور و غیاب فرزند

حضرت فاطمه(علیه السلام) با فداکاری و محبت خاصی که به فرزندانش نشان می‌داد، مراقب رفتار آن‌ها بود و رفت و برگشت‌های آن‌ها را زیرنظر داشت. روزی پیامبر(صلی الله علیه و آله) عازم خانه‌ دخترش فاطمه(سلام الله علیها) شد و او را مضطرب و ناراحت، پشتِ در دید. آن حضرت فرمود: «چرا این‌جا ایستاده‌ای؟» فاطمه(سلام الله علیها) با آهنگی مضطرب عرض کرد: «فرزندانم صبح بیرون رفته‌اند و تاکنون از آن‌ها هیچ خبری ندارم.» پیامبر(صلی الله علیه و آله) دنبال آن‌ها روان شد. چون به نزدیک غار در کوه رسید، آن‌ها را دید که در کمال سلامت و آرامش مشغول بازی‌ اند. آنان را بر دوش گرفت و به سوی خانه‌ فاطمه(سلام الله علیها) روانه شد. (جلوه‌های رفتاری حضرت زهرا(سلام الله علیها)، ص 196)

پرورش روحیه بخشش

یکی از روش‌های مدیریتی حضرت، پرورش روحیه انفاق و نوع‌ دوستی به فرزندان است. در ماجرای نذر حضرت زهرا(سلام الله علیها) برای شِفای حسنین، سه شبِ متوالی روزه‌دارانِ درگاه الهی، با آب افطار کردند و قوت افطار را در راه خدا به نیازمندان بخشیدند. روز چهارم، امام علی(علیه السلام) به اتفاق حسنین خدمت پیامبر(صلی الله علیه و آله) رسیدند. پیامبر از دیدن حال ضعف آن‌ها گریست و جبرئیل آیه‌ نذر را در شأن حضرت فاطمه(سلام الله علیها) و حضرت علی(علیه السلام) و امام حسن و امام حسین(علیه السلام) نازل کرد. (تفسیر مجمع‌البیان، ج 5، ص 402)

توجه به عدالت

در برخورد فاطمه(سلام الله علیها) با فرزندان، نمونه‌هایی از رعایت عدالت به چشم می‌خورد. روزی امام حسن(علیه السلام) نزد پیامبر(صلی الله علیه و آله) آمد و اظهار تشنگی کرد و از پیامبر(صلی الله علیه و آله) تقاضای آب کرد. رسول خدا(صلی الله علیه و آله) بی‌درنگ برخاسته، ظرفی برداشت و از گوسفندی که داخل منزل بود، مقداری شیر دوشید و به او داد. در این هنگام، امام حسین(علیه السلام) خواست تا ظرف شیر را از برادرش بگیرد؛ اما پیامبر به حمایت از امام حسن(علیه السلام) مانع گرفتن شیر شد. فاطمه(سلام الله علیها) که شاهد این ماجرا بود، به پیامبر گفت: «گویا حسن(علیه السلام) برای شما عزیز تر از حسین است.» پیامبر(صلی الله علیه و آله) فرمود: «نه، هر دو برایم عزیز و محبوب‌اند؛ ولی چون اول حسن(علیه السلام) تقاضا کرد، او را مقدم داشتم.» (بحارالانوار، ج 43، ص 283)

مدیریت آداب و سنن حسنه

عقيقه و صدقه از مستحب‌هایي است كه در اسلام، تأكيد زيادي بر آن شده است. فاطمه(سلام الله علیها) هرگاه صاحب فرزندي مي‌‏شد، براي آن‌ها گوسفندي عقيقه مي‏داد؛ سپس روز هفتم، سرشان را مي‏تراشيد و برابر وزن موهاي آن‌ها، نقره صدقه می‌داد. براي قابله و همسايه‏ ها هديه مي‏فرستاد و ديگران را در شادي خود سهيم مي ‏كرد. (بحارالانوار، ج 43، ص 257)

مدیریت عفاف

بحث حجاب از مسائلی بود که حضرت به آن اهمیت ویژه‌ای می‌دادند. مانند: پوشش ایشان از پیرمرد نابینا و جریان نگرانی ایشان، هنگام بیماری برای نمایان بودن حجم بدن در تابوت که از اسماء بنت‌ عمیس روایت شده و فاطمه‌ زهرا(سلام الله علیها) به او فرمود: «چه ناپسند است تابوت ‏هایى كه براى زنان می‏سازند؛ زیرا در آن پوششى روى بدن می افكنند كه اندام میت براى مردم مشخص است.» اسماء عرض کرد: «اى دختر رسول‌ خدا! من براى شما تابوتى می ‏سازم كه نظیر آن را در سرزمین حبشه دیده ‏ام.» از این ‌رو، قطعه چوب‏هاى تازه ‏اى خواست. آن‏ها را صاف كرد و محكم به یك‌ دیگر بست و آن‌گاه پارچه ‏اى روى آن انداخت. حضرت فاطمه‏(سلام الله علیها) با دیدن آن تابوت فرمود: «چه تابوت زیبایى! مرد بودن یا زن ‌بودن در آن مشخص نمی شود.» (کشف‌الغمه فی معرفه الائمه، ص5031)