پرسش و پاسخ‌هایی در زمینۀ خمس

خمس چیست

باور داریم همه را خدا می‌دهد؟ ریز و درشت، کم ‌و زیاد…؟ حالا که این‌قدر نعمت داده گفته اگر از همۀ نعمت‌هایی که دادم، بعد از یک سال، چیزی زیاد آمد، یک‌پنجم از همان مال اضافی را برگردانید قرار است اینجا راه و روش دادنش را مرور کنیم.

از کی باید حساب کنیم؟

از اولین حقوق برای حقوق‌بگیرها، اولین درآمد برای کاسبان و تجار و اولین برداشت برای کشاورزان. اولین روزی که نان بازویتان را به شما دادند، از همان روز، شما باید شروع سال خمسی‌تان را محاسبه کنید.

سال خمسی ، شمسی حساب می‌شود یا قمری ؟

هر چه دوست داشتید؛ قمری حساب کنید یا شمسی، فرقی نمی‌کند.

نکته 1: اینکه دقیقاً چه مواردی شامل این حکم می‌شود، از نظر مراجع تقلید متفاوت است؛ مثلاً بعضی از مراجع، هدیه و ارث را شامل خمس می‌دانند و برخی نمی‌دانند. دراین‌باره به رسالۀ مرجعتان مراجعه کنید.

نکتۀ 2: گاهی برخی از خریدهای سال قبل که تا امسال باقی‌مانده، ارزش پیدا کرده است؛ مثلاً یک سکه خریده‌اید و پارسال سکه 5 میلیون بوده است و امسال ده میلیون شده است. چیزی به ارزشش اضافه نشده است و این 5 میلیون، ارزش پول است.

اما مثلاً اگر 5 میلیون سهام خریده است و امسال ارزش آن 5 میلیون ، 15 میلیون شده است، 5 میلیونش، نرخ تورم است، ولی 5 میلیون اضافی، ارزش مالش است که اضافه شده است؛ پس باید خمس 5 میلیون اضافه، یعنی 1 میلیون تومان را بپردازد.

نکتۀ 3 : پولی که برای صدقه، انفاق و خیرات خرج شده است، خمس ندارد و مازاد محسوب نمی‌شود، اما اگر کسی برای فرار از خمس این کار را بکند، باید خمس بدهد.

مالی که یک‌بار خمسش داده‌شده است، اگر تا سال بعد اضافه آمد، دوباره باید خمسش را داد؟

نه، فقط یک‌بار باید پرداخت شود؛ مثلاً اگر همان 500 هزار تومان سال دیگر در حساب بماند، دیگر لازم نیست سر سال، 100 هزار تومانش را خمس بدهید.

شخصی اول آبان، سال خمسی‌ اش است، حالا به هر دلیلی می‌خواهد سال خمسی را اول شهریور بگذارد،آیا امکانش هست؟

بله ، فقط باید اول شهریور، خمس ده ماه گذشته را بدهد و از آن به بعد، تاریخ سال خمسی‌ اش اول شهریور می‌شود.

اگر بعضی از اموال را به تدریج برای روز نیاز بخرد، شامل می‌شود؟

خیر، مایحتاج زندگی از قبیل لوازم خانگی، جهیزیه، لوازم ساخت ساختمان مسکونی و مانند آن‌که شخص نمی‌تواند هنگام نیاز، یک‌باره بخرد و معمولاً اکثر افراد، آن را به‌تدریج می‌خرند و برای آینده نگهداری می‌کنند، آن مقدار که هرسال به‌اندازۀ شأن خود می‌خرد و انبار می‌کند، جزو مخارجش محسوب می‌شود و حکمی ندارد.

کسی شاغل است و هرسال مالیات می‌دهد؛ همان را نمی‌تواند جای خمس حساب کند؟

نه این ها دو موضوع جداگانه هستند و ربطی به هم ندارند.

خمس دو قسمت می‌شود. نصفش سهم امام است؛ یعنی باید در زمان حضور امام معصوم به ایشان داده شود یا به وکلا و کسانی که جانشین امام محسوب می‌شوند، مثل مراجع تقلید و نصف دیگر، سهم سادات فقیر است.

اگر کسی سید فقیری می‌شناسد و می‌خواهد کمکش کند، باید از مرجع تقلیدش اجازه بگیرد و اگر اجازه داد، خودش آن را پرداخت کند.

کسی سال خمسی‌ اش را فراموش کرده و حالا دو ماه گذشته و یادش آمده است؛ باید چه‌کار کند؟

کسی که خمس درآمد خود را سر سال نپردازد و پس از گذشت سال خمسی، آن را صرف در زندگی یا تبدیل به سرمایه کند، پرداخت آن بر عهده‌اش است و باید آن را با لحاظ تنزل ارزش پول پرداخت کند؛ بنابراین در مواردی که مقدار تنزل ارزش پول (تورم) معلوم است، همان را می‌پردازد و در موارد مشکوک باید مصالحه شود.

مصالحه که در جواب بالاآمده است، به چه معناست؟

هر وقت مشکلی در محاسبه یا پرداخت خمس به وجود بیاید، باید به دفتر مرجع تقلید مراجعه کرد و شخصی که عهده‌دار دریافت است، اجازه دارد که این موارد را بررسی و چگونگی پرداختش را معین کند.

کسی که تابه‌حال خمس نداده ، باید چه‌کار کند؟

همین امروز می‌تواند به دفتر مرجعش مراجعه کند، با کمک شخصی که آنجا مسئول است،  محاسبه می‌کنند و اگر آن مقدار موجودی نداشت، باهم راهی برای پرداختش پیدا می‌کنند؛ مثلاً آن نماینده اجازه دارد که به کسی که خمس بر عهده‌اش است، فرصت دهد و آن را قسط‌بندی کند.

حساب کردن آن کار سختی نیست از امام هشتم نقل است که: پرداخت‌کنندۀ آن، مشمول دعای امام می‌شود، چقدر خوب است که کاری کنیم تا امام در حقمان دعا کند.

اصول کافی ، ترجمه کمره ای ، جلد 3