حمایت از طبیعت و محیط زیست
پیامبر اکرم (ص) از هر گونه بی حرمتی نسبت به طبیعت نهی فرموده است: «لاتسبواالریاح فانّها ماموره، ولا تسبّوا الجبال ولا الساعات ولا الأيّام ولا الّليالي[1]؛ از بادها، کوه ها، ساعت ها، روزها و شب ها بدگویی نکنید».
این بیان، گویای احترامی است که اسلام برای هر شیئی، به عنوان مخلوق پروردگار و دارای شعور و «تسبیح گوی» به عمل می آورد.
« وَ إِنْ مِنْ شَيْءٍ إِلّا يُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ وَ لكِنْ لاتَفْقَهُونَ تَسْبِيحَهُمْ …»[2]
پیامبر اسلام (ص) درباره زمین فرمود: «الأرض كلّها مسجد» [3] .
وخداوند در معراج به پیامبر اسلام (ص) فرمود: «……وجعلت الأرض لک و لامتک مسجداً وطهوراً…. » [4].
این بیان و این گونه رهنمودها، گویای این حقیقتند که، اسلام می کوشد تا پیروان او نسبت به طبیعت،
احساس بیگانگی نکنند، بلکه به آن با دیده احترام بنگرند، تا در حفظ، نگهداری و حمایت از آن کوشا باشند.
مبحث اول – احیای اراضی و اهمیت آب و درختکاری
پیامبر اکرم (ص) ، همواره یاران خود را به بازپروری و احیای طبیعت، از جمله احیای اراضی، تشویق کرده و می فرمود: «احی بلدك الميّت [5] ؛ زمین مرده و نا آبادِ شهر خود را آباد کن» . آن حضرت طبق دستور العملی از همگان خواسته تا هر کس زمینی دارد به آبادانی و کشاورزی در آن بپردازد : «من کانت له ارض فلیزرعها» [6].
مبحث دوم – آثار خشم الهی
خشم الهی، پس از ارتکاب گناهان از سوی بندگان، بر انگیخته می شود و در جلوه های مختلف، خودنمایی می کند این خشم در ابعاد گوناگون زندگی اجتماعی، از جمله: تخریب محیط زیست، کاهش نزولات جوی و… آشکار می گردد.
در کلامی از رسول اکرم (ص) آمده است: «اِذا غَضِبَ اللّه ُ تَعالى عَلى اُمَّةٍ ثُمَّ لَمْ يُنزِل بِهَا العَذابَ غَلَت اَسْعارُها وقَصُرَتْ أعْمارُها و لَم يَربَح تُجّارُها و لَم تَزكُ ثِمارُها و لَم تَغْزُر اَنـْهارُها و حُبِسَ عَنها اَمطارُها و سُلِّطَ عَلَيْها اَشرارُها» [7]
وقتی خدا بر امتی خشم گیرد، ولی عذاب نازل نکند، در آن صورت، گرانی پدید می آید، عمرها کوتاه می شود، میوه ها نامطلوب می شود، چشمه سارها می خشکند، باران قطع می شود و اشرار بر جامعه مسلط می گردند.
هر پادشاه و حاکمی را که بنگری، محدوده ای ممنوعه (خط قرمز دارد) که دیگران باید نسبت به آن، حریم نگهدارند. آگاه باشید که خط قرمز و محدوده ممنوعه خداوند، محرمات خداست، پس از نافرمانی و ارتکاب گناه پرهیز کنید. یک فرد مؤمن نسبت به برادر مؤمنش همانند سر برای جسم است. اگر دردی را ابراز کند و آزرده شود، همه اعضا دردمند گردند: «الْمُؤْمِنُ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ كَالرَّأْسِ مِنَ الْجَسَدِ إِذَا اشْتَكَى تَدَاعَى لَهُ سَائِرُ جَسَدِه والسَّلامُ عَلَیْکُم»[8]
بر این اساس، همواره به رزمندگان اسلام توصیه می شود که در صورت پیروزی بر دشمن، از قطع درختان بپرهیزند[9].
قطع درختان جنگل به گونه ای غیر اصولی، از مصادیق اسراف است. همچنین وجود درختان در محیط زندگی، مایۀ افزایش عمر انسان است.
امیرالمؤمنین (ع) فرمود: «مِمَّا یَزِیدُ فِی الْعُمُرِ تَرْکُ الْأَذَى … وَ أَنْ یُحْتَرَزَ عَنْ قَطْعِ الْأَشْجَارِ الرَّطْبَةِ»[10] .
از جمله عوامل افزایش عمر، عبارت است از: پرهیز از مردم آزاری و قطع و نابود ساختن درختان سرسبز.
امام صادق (ع) نیز این چنین هشدار داده است: «لا تَقتُلنَّ امْرأَهً وَ لا صَغیراَ ضَرْعاً وَ لاکَبیراً وَلا تَقْطعنَّ نَخْلاً وَلا شجراً » [11]
درختان میوه دار را قطع نکنید که عذاب سخت الهی را در پی دارد.
پیامبر اکرم (ص) نیز به رزمندگان توصیه می کرد: «…. لا تَقْتُلنَّ امْرأَهً وَلا صَغیراً ضَرْعاً وَلا کَبیراً فانیاً وَلا تَقْطعنَّ نَخْلاً وَلاشجراً»[12].
مبحث سوم – سبزه و جنگل
این موضوع می تواند محیط زیست را در چشم اندازها، فرحناک جلوه دهد. در دیدگاه اسلام به جنگل و سبزه، توجهی خاص شده است. امام کاظم (ع)فرمود: «ثلاثة يجلّون البصر: النظر إلى الخضرة والنظر إلى الماء الجاري والنظر إلى الوجه الحسن»[13]
سه چیز چشم آدمی را جلا می بخشد: نگاه کردن به سبزه، نظر کردن به آب جاری و دیدن صورت نیکو.
الف) پاداش آب دادن به درخت
پیامبر اکرم (ص) فرمود: « مَنْ سَقَى طَلْحَةً أَوْ سِدْرَةً فَكَأَنَّمَا سَقَى مُؤْمِناً مِنْ ظَمَإٍ »[14]
کسی که درخت بیابانی و درخت مورد استفاده انسان را آب دهد، بسان کسی است که انسان مؤمنی را سیراب کرده است.
ب) کیفر قطع درخت
در تأكید همین حقیقت است که امام صادق (ع) فرمود: «لا تقطعوا الثمار فيصبّ الله عليكم العذاب»[15]
درخت میوه دار را قطع نکنید که این کار موجب عذاب الهی است.
به طور کلی، همه انبیای الهی به گونه ای در ایجاد سرسبزی محیط زیست و حفظ آن کوشا بوده اند. بر این اساس، امام صادق (ع) فرمود: «ما بعث الله نبيّاً الا زرّاعاً [16] ؛ خدا هیچ پیامبری را که مبعوث کرد، به پیامبری بیانگیخت مگر اینکه آنها به کشاورزی مشغول بودند.
آری! محیط زیست سالم، موجب کاهش آفات و بیماری ها و حشراتی که ناقل بیماری هستند، می شود. منطقه ای که کم آفت و کم بیماری است، حشرات که بیماری جنون در آن اندک است. اگر انسان بیماری را از جای دیگر به آنجا آورند، بهبود یافته و نیز اگر چهارپایان بیمار در چراگاهش بچرند، بهبود می یابند.
[1] – بحارالانوار ، ج60 ، ص 9.
[2] – اسراء ، 44.
[3] – المعجم المفهرس لألفاظ الحدیث النبوی، مادة «ارض». البته این حدیث در جوامع حدیثی به صورت : «جعلت لي الأرض مسجدا وطهورا » نیز آمده است. مادة ارض، همین منبع چنان که حدیث دیگری در همین منبع به چشم می خورد که موجب تاکید مفهوم آن است: رسول خدا (ص) فرمودند: «الأرض كلها مسجدا الا المقبرة والحمام» که کارشناسان حدیثی، مفهوم آن را حمل بر کراهت خواندن نماز در مقبره و حمام می نمایند.
[4] – بحارالانوار، ج18، ص305.
[5] – المعجم المفهرس لألفاظ الحديث النبوی، مادة «بلد» و مادة «ارض».
[6] – همان.
[7] – کافی، ج ۳/۷/۵، ح ۵۳: خصال صدوق، ۳۶۰ / ۴۸ پ ۷ ؛ تحف العقول، ص ۵۱، س 3: من لایحضرۀ الفقیه ، ج1، ص 524، ح 1489.
[8] – ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج ۱۴، ص ۲۳۲، س ۱۲، تا ص ۲۳۳ س ۱۲.
[9] – امام صادق(ع) فرمود: رسول خدا هنگامی که گروهی را به سوی جهاد گسیل می داشت، به آنان رهنمود می داد: «لا تغلوا ولا تمثلوا ولا تغدروا ولا تقتلوا شیخاً فانيا ولا صبياً ولا تقطعوا شجراً الا أن تضطروا اليها». (وسائل الشیعه، ج ۱۵، ص ۵۸).
[10] – بحار الانوار ، ج 76، ص 319.
[11] – . وسائل الشیعه، ج ۱۳، ص ۱۹۸.
[12] – بحار الانوار، ج ۲۱، ص ۶۰ .
[13] – وسائل الشیعه، ج ۳، ص ۵۸۹، باب ۲۶، ابواب احكام المساكن.
[14] – همان، ج12، ص 197.
[15] – همان، ج13، ص 198.
[16] – همان، ج12، ص 25.
