تخت سلیمان بنایی به بلندای تاریخ (۱)

«تخت سلیمان» که در نوشته‌های پهلوی به‌عنوان «شهر گنجک» نامیده می‌شود، در دره‌ای سرسبز قرار دارد که بنا بر برخی متون کهن، زادگاه زرتشت بوده است. شهر باستانی تخت سلیمان محل سکونت اقوام ماد، هخامنشی، اشکانی، ساسانی و مغول بوده است که در تمامی این دوره‌ها در اوج شکوفایی و قدرت به سر می‌برد. قدمت تخت سلیمان به سه هزار سال می‌رسد و آتش جاویدان آن برای هفت قرن، نشانه‌ای از عظمت و اقتدار حکومت ساسانی و آیین زرتشت محسوب می‌شد. در واقع این منطقه بزرگ‌ترین مرکز آموزش دینی و پرورش موبدان زرتشتی در عصر ساسانی بوده است. این مجموعه در ۲۹ آذر ۱۳۱۶ در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت و در تیرماه ۱۳۸۲ به ثبت جهانی رسید تا پس از تخت جمشید، چغازنبیل و میدان نقش جهان، چهارمین اثر ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو باشد.

تاریخچه تخت سلیمان

بناهایی که در مجموعه تخت سلیمان هستند، در دوره‌های مختلف تاریخی یعنی اشکانی، ساسانی و ایلخانی ساخته شده‌اند که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به آتشکده و تالارهای دوره ساسانی اشاره کرد؛ هرچند که در کاوش‌های باستان‌شناسی، آثاری از دوره‌های هخامنشی و مادی نیز در این محل پیدا شده است. آثار به‌دست‌آمده از تخت سلیمان، از سکونت ۳۰۰۰ ساله انسان‌ها در این مکان حکایت دارند. این آثار علاوه بر اینکه به دوره پارینه سنگی، عصر آهن یک، دو و سه تعلق دارند؛ شامل نشانه‌هایی از استقرار مردم در دوره سکاها، ماناها، مادها، هخامنشیان و اشکانیان در تخت سلیمان می‌شوند. بقایای دهکده‌ای مسکونی در شمال غربی دریاچه، یکی از این موارد است که طبق پژوهش‌ها به دوره هخامنشی مربوط می‌شود.

گفته می‌شود فرمان ساخت تخت سلیمان و آتشکده آن توسط بهرام گور، از پادشاهان ساسانی داده شد؛ گرچه سایر شاهان ساسانی در رونق و توسعه آن دست داشتند. تا اینکه این محل در سال ۶۲۴ میلادی در اثر حمله امپراتوری روم ویران شد. بعد از نابودی حكومت ساسانی و پذیرش دین اسلام در ایران، مجموعه عظیم تخت سلیمان دیگر رمق تجدیدحیات نیافت.

پس از اسلام، موبد موبدان این محوطه باستانی با سردار فاتح آذربایجان به توافق رسید که در ازای پرداخت مالیات، آتشکده را ویران نکند و از همین رو این آتشکده تا ۴۰۰ سال بعد به حیات خود ادامه داد. در دوره سلجوقیان، زرتشتیان زیادی مجبور به مهاجرت شدند و آتش مقدس بهرام را به پارسیان هند بردند. در ادامه این ماجرا، مردم عادی برای اولین بار به این منطقه مقدس قدم گذاشتند و در آن به زندگی فصلی و شهرک‌نشینی پرداختند.

با روی کار آمدن ایلخانان مغول، از این محل برای پایتخت ییلاقی و تابستانه شاهان استفاده می‌شد؛ وجود بناهایی با قدمت ۷۰۰ سال، گواه این موضوع هستند. در دوره حکمرانی مغول به نام آقاخان در قرن هفتم هجری، بناهای مختلفی نظیر ایوان شرقی، سالن شورا، ساختمان‌های هشت و ۱۲ ضلعی به مجموعه تخت سلیمان اضافه شدند. پس از سقوط حکومت ایلخانی، از تخت سلیمان به‌عنوان دهکده و بازارچه فصلی استفاده می‌شد و در دوره صفوی به سکونتگاه ییلاقی عشایر تبدیل شد. در نهایت ۲۵۰ سال پیش بود که تخت سلیمان برای همیشه خالی از سکنه شد و به‌تدریج داستان‌ها و افسانه‌های زیادی درباره آن شکل گرفت. طبق یکی از این باورها، این محل منتسب به سلیمان نبی(ع)‌ بود؛ از همین رو کمتر مورد دستبرد قرار گرفت و بعدها از آن محافظت شد.

بخش‌های مختلف تخت سلیمان

مجموعه بناهای تاریخی تخت سلیمان دورتادور دریاچه‌ای زیبا ساخته شده‌ که با حصار و دیواری بیضی‌شکل احاطه شده است. داخل این حصار دو مربع به چشم می‌خورد که در مرکز مربع شمالی آتشکده و در مرکز مربع جنوبی دریاچه قرار دارد. علاوه بر این، در شمال غرب دریاچه، ایوان بلندی به نام ایوان خسرو به چشم می‌خورد و در بخش جنوب غربی بیرون تخت سلیمان، یک جوی سنگی موسوم به «سنگ اژدها» وجود دارد که حدود ۱٫۵ تا دو متر ارتفاع و ۲۵۰ متر طول دارد. در واقع حصار تخت سلیمان، ایوان خسرو، تالار شورا، زادگاه زرتشت بخش‌های مختلف این بنای تاریخی هستند.

جاهای دیدنی اطراف تخت سلیمان

چمن متحرک چملی: این جاذبه که حدوداً ۳۸ کیلومتر با تخت سلیمان و ۲۰ کیلومتر با شهر تکاب فاصله دارد، اثر طبیعی شگفت‌انگیزی است که شامل یک منطقه باتلاقی با چمنزارها و نیزارهای بلند در اطرافش می‌شود. بخش حیرت‌انگیز ماجرا قطعه چمنی به‌شکل جزیره‌ای متحرک روی این برکه است که در اثر وزش باد، به جهت‌های مختلف حرکت می‌کند.

زندان برنجه: زندان برنجه از آثار طبیعی ملی ایران و یکی از دیدنی‌های روستای برنجه به شمار می‌رود که در ۲۸ کیلومتری شهر تکاب و ۳۳ کیلومتری تخت سلیمان قرار دارد. این اثر که طبیعی که مشابه زندان سلیمان است، نه برج و نگهبانی دارد و نه میله‌های آهنی و حتی زندانی‌! روایت است که خان‌های محلی روزگاران قدیم برای تنبیه دشمنان یا مردم روستا، به پای آن‌ها سنگی می‌بستند و در این گودال عمیق می‌انداختند و از همین رو به زندان برنجه معروف شده است.

بهترین زمان سفر به تخت سلیمان

محوطه تخت سلیمان در هر فصلی از سال، زیبایی‌ها و جلوه‌های خاص خود را دارد؛ با این حال، بهترین زمان سفر به این منطقه را می‌توان فصل بهار و اوایل تابستان دانست؛ یعنی از ماه اردیبهشت تا تیر که هوا هنوز خنک و کوه‌ها و طبیعت اطراف همگی سرسبز و پوشیده از گل‌های رنگارنگ است. بخش‌هایی از مجموعه تخت سلیمان در طول شب نورپردازی شده است که پیاده‌روی شبانه در آن و عکاسی از زیبایی‌های آن خالی از لطف نیست.

اقامت در تخت سلیمان

در سفر به تخت سلیمان می‌توانید شب را در طبیعت بکر و بی‌نظیر این منطقه بگذرانید و از تماشای آسمان شب نهایت لذت را ببرید؛ پس در این صورت باید تجهیزات کمپینگ با خود ببرید. علاوه بر این، می‌توانید به تکاب برگردید و در هتل و اقامتگاه‌های بوم‌گردی آن اقامتی به‌یادماندنی داشته باشید.

امیدوارم که از گزارشی که تقدیم کردم، لذت برده باشید و آن را در مجله یاران امین چاپ کنید؛ تا مردم خوب کشورم در تعطیلات تابستانی به این مکان زیبا مسافرت کنند و از نزدیک زیبایی‌های آن را ببینند.

خبرنگار افتخاری هادی جعفری | شهرستان تکاب-کد اشتراک 70647