آیین عزاداری در لرستان (1)
یکی از اصلی‌ترین نیازهای هر منطقه، پرداختن به ادبیات عامة مردم و تحقیق و بررسی پیرامون فرهنگ آن دیار است. بنا داریم در این شماره به فرهنگ عزاداری مردم لرستان بپردازیم. استان لرستان از استان‌های جنوب غربی ایران است كه در حاشیه سلسله جبال زاگرس قرار دارد. به دلیل ساختار جغرافیایی این منطقه و فراوانی طایفه‌های گوناگون در لرستان، آداب و رسوم پرتنوع و مختلفی در این استان شکل گرفته است. از دیرباز تاكنون شركت در مراسم جشن و عزاداری دوستان و آشنایان، هم احترامی برای آنان محسوب می‌شود و هم در مراسم عزاداری موجب تسلّی خاطر بازماندگان است. خوب است بدانید مراسم سوگ و سوگواری را در لرستان «پُرس» یا «چَمر» می‌نامند.
پُرس یا چَمر؛ مراسم سوگواری
واژه «پرس» ریشه اوستایی دارد؛ زیرا زرتشتیان ایران مراسم سوگ را «پُرسه» می‌گویند. مردم استان در مراحل مختلف سوگواری خویشاوندان، همسایگان و آشنایان، شرکت و حضور فعالانه داشته و دارند. این مشارکت دارای کارکرد روانی و اجتماعی است. دلجویی و احساس همدردی با بازماندگان موجب کاهش رنج و مصیبت آن‌ها می‌گردد. از طرفی نیز موجب همبستگی و یکپارچگی هر چه بیشتر واحدهای اجتماع محلی می‌شود و دارای کارکرد اقتصادی نیز هست؛ چرا که افراد با کمک‌های مالی نقدی و غیرنقدی خود، به بازماندگان کمک می‌کنند تا به روال عادی زندگی برگردند. طبق منابع: «مراسم چمر از برآمدن آفتاب تا هنگام ظهر، بدون وقفه اجرا می‌شد. هنگام ناهار، شركت‌كنندگان و عزاداران، به سیاه چادرها هدایت می‌شدند و پس از صرف ناهار، مراسم تا تاریك شدن هوا ادامه می‌یافت. اصولأ مراسم چمر، بنا به خواست صاحب عزا از یك تا سه روز به طول می‌انجامید. در آخرین روز مراسم چمر پیش از غروب آفتاب، مردان و زنان گرد علم جمع می‌شدند و پس از شیون بسیار كه با همراهی سرنا و دهل انجام می‌شد، پیرمردان كتل را باز كرده و مراسم پایان می‌یافت.» (خلیلیان،1373،96)
سوگ سروده های محلی
«سوگ سروده‌های محلی، به اشعاری گفته می‌شود كه شاعران محلی با استفاده از فرهنگ، واژه‌ها و درون مایه‌های بومی منطقه خود، آن را می‌سرایند. این ترانه‌ها به شیوه‌ای گویا و زنده بیانگر احساسات، عواطف، دردها، عقاید و عقده‌های مردم هستند. هر ملتی با زمزمة ترانه‌های محلی بالیده است و در اوج و فرود كشمکش‌های زندگی به كمک این ترانه‌ها باری از مشکلات را از دوش خود و دیگران برداشته‌اند.» (گونه‌شناسی بومی سروده‌های ایران، ذوالفقاری و احمدی، 143) سوگ آواهای لرستان آینة تمام نمای تلاش قومی است برای پذیرفتن یکی از مهمترین پدیده‌های زندگی انسان؛ یعنی مرگ. بیان غم و اندوه خانواده و فرزندان در فراق مادر به گویش‌های محلی، یکی دیگر از شیوه‌هایی است كه در سوگ سروده‌های منطقه به چشم می‌خورد:
«دالِکَه افتخار مِنو دودمانِم مایه آرامِش و آسایش گیانِم
تا كِی بنالِم وَ پِیت زاری كَم؟ آو دیدَگان تا كی جاری كَم؟»
به این معنی که: «مادر، ای كسی كه موجب افتخار من و دودمانم بودی و كسی كه موجب آرامش آسایش جانم بودی؛ تا كی باید در فراقت ناله و زاری كنم و تا كی باید اشک از دیدگانم جاری شود؟»
عزاداری، یکی از آیین‌های ریشه‌دار ایرانی است. این آیین در نقاط مختلف ایران آداب متفاوت و منحصر به فردی دارد. اما شاید یکی از متفاوت‌ترین عزاداری‌های ایرانی را بتوان میان مردمان لر و بختیاری در لرستان دید؛ در لرستان عزاداری خواه برای ایام محرم باشد، خواه برای عزیزی که تازه از دست رفته، رنگ و بوی به خصوصی دارد که در این جا به برخی از جنبه‌های آن می‌پردازیم.
آواز مور و مویه
در ایام محرم دسته‌های عزاداری در کوچه‌ها، با ساز و دهل آوازی می‌خوانند که به آن «چمرانه» یا «چمریونه» می‌گویند. «مویه» آوازهایی غمگین است که زنان لر با فریاد در سوگ عزیزان از دست رفته می‌خوانند؛ اما چون از گذشته بروز غم برای مردان جایز نبوده، آن‌ها به جای مویه، زمزمه‌هایی سر می‌دهند که به آن «مور» می‌گویند. «مویه لکی» و «مویه لری» از انواع مویه هستند که در نوع آواز با هم تفاوت دارند. در مورد «موره» نیز چنین است و «پوره موری»، «هوره»، «طرز»، «پاکتلی»، «شیونی» و «رارا» موره‌هایی هستند که هر کدام سبک منحصر به فردی در مقام آوازی و اجرا دارند؛ مثلاً «پاکتلی» آوازی است که از خانه تا غسالخانه در کنار اسبی سیاه‌پوش خوانده می‌شود. اما معروف‌ترین نوع عزاداری «چمری» یا «باوباو» است که مردان و زنان روبه‌روی هم قرار می‌گیرند و با آواز مرد خانواده آوای «باوه‌باوه» سر می‌دهند. موسیقی مراسم سوگ را می‌توان به دو گروه اصلی موسیقی سازی و موسیقی آوازی دسته‌بندی کرد. موسیقی سازی، شامل «موسیقی چمری» و موسیقی آوازی به دو گونه موسیقی، تحت عنوان «سوگ‌آوازها» و «رارا» تقسیم می‌شود. «سوگ‌آوازها»، هم توسط مردان و هم زنان خوانده می‌شود و «رارا» را صرفاً مردان اجرا می‌کنند.
