آداب خوشگویی در اسلام
غم زدایی
وقتی یک چهره گشاده و لبخند صمیمی، غمی را از دل می زداید، چرا باید از این «احسان»، دریغ کرد؟
بعضیها حضوری غم آفرین دارند، برخی هم محضری غم زدا. گروه اخير، آیت لطف الهی اند که قدرشان ناشناخته است.
سعدی میگوید:
گفته بودم چو بیایی غم دل با تو بگویم
چه بگویم که غم از دل برود چون تو بیایی
انسانها نیازمند محبت اند.
این تشنگی، جز با ملاطفت و خوشرویی برطرف نمی شود.
اگر اولین برخورد ما با کسی، به گونه ای باشد که غم او را به شادی و نگرانی اش را به اطمینان مبدل سازد، دریچه ای به دنیای صفا و سرور به رویش گشوده ایم. این نیز نزد خداوند، حسنه و عبادت است.
باز هم حدیثی از حضرت صادق (ع):
« مَنْ أَخَذَ مِنْ وَجْهِ أَخِيهِ اَلْمُؤْمِنِ قَذَاةً كَتَبَ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ عَشْرَ حَسَنَاتٍ » [1]
کسی که از چهره برادر دینی اش، رنج و اندوهی را بزداید، خداوند به پاداش آن، ده «حسنه» در نامه اعمالش می نویسد.
مگر این کار نیک، چه اندازه زحمت دارد؟
البته این رفتار، نوعی هنرمندی در معاشرت است، قلبی مهربان می خواهد و عاطفهای سرشار و خصلتی نوع دوستانه. شاد کردن دیگران، چهره دیگری از همین «غمزدایی» است. گاهی با توجهی، نگاهی، محبتی، کلامی، هدیه ای و ….. می توان انسانی را مسرور ساخت و در نتیجه خدا را از خود راضی ساخت.
در این زمینه، باز هم سخنی از پیشوای صادق شیعه بیاوریم که فرمود: « أَيُّمَا مُسْلِمٍ لَقِيَ مُسْلِماً فَسَرَّهُ سَرَّهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ » ؛ [2]
هر مسلمانی که با مسلمانی دیدار کند و در برخورد، او را شادمان سازد، خدای متعال نیز او را خوشحال و مسرور خواهد ساخت.
وقتی می توان با کلماتی و چهره و برخوردی خوش و دلپذیر، خاطری را خرسند ساخت، چرا باید با گفتن کلماتی ناخوشایند و اندوه آفرین، غم بر چهره دیگری نشاند و او را به یاد روزهای تلخش انداخت و او را مأیوس و دلسرد ساخت؟
هنرمند کسی است که بتواند غبار غم از خاطرها بزداید. باز به قول حضرت السان الغیب :
سمن بویان، غبار غم چو بنشینند، بنشانند
پری رویان قرار از دل چو بستیزند، بستانند
خوشگویی
از شاخه های دیگر «حسن خلق»، که رابطه ها را استوارتر و پیوندها را صمیمی تر می سازد، گفتار دلپذیر و شادی بخش است. متانت در سخن و ادب در گفتار و زیبایی در کلام، خصلت پاکدلان بی کینه است و خلق و خوی اولیاء دین.
ارزش انسان و جوهرة وجودی اش را زبان و بیان روشن می سازد:
یکی تحقیر می کند، یکی تشویق.
یکی عیبجویی می کند، دیگری تحسین و تقدير.
یکی ملامت می کند، دیگری پر و بال می دهد و امید می آفریند.
کدام یک خوبتر است؟
شما خودتان چگونه بیان و زبانی دارید؟ تلخ یا شیرین؟ گزنده یا مرهم گذارنده؟
آیا با دیگران همانگونه صحبت می کنید. که دوست دارید دیگران با شما آنچنان حرف بزنند و خطاب کنند؟
پذیرایی از دیگران، همیشه با غذا و میوه و شیرینی نیست
گاهی پذیرایی، با یک کلام خوب و سخن شایسته است. این اکرام، بالاتر از تغذیه و اطعام است، چرا که گفتار شایسته و زیبا، غذای روح است
گفتن یک «آفرین»، «احسنت»، «بارک الله» مگر چقدر هزینه و خرج دارد؟
کسانی هستند که جان می دهند، ولی حاضر نیستند یک کلام تشویق آمیز و محبت بار بر زبان جاری کنند. بشنویم از رسول خدا (ص) که اسوۂ اخلاق حسنه و الگوی ادب در گفتار و رفتار است که فرموده است:
« مَن أكرَمَ أخاهُ المُسلِمَ بِكَلِمَةٍ يُلطِفُهُ بِها وفَرَّجَ عَنهُ كُربَتَهُ ، لَم يَزَل في ظِلِّ اللّه ِ المَمدودِ عَلَيهِ الرَّحمَةُ ما كانَ في ذلِكَ » [3]
هر کس برادر با ایمانش را با گفتن کلامی ملاطفت آمیز و غم زدا، مورد تکریم قرار دهد، تا وقتی او شادمان است، گوینده آن سخن همواره در سایه رحمت گسترده الهی به سر می برد.
کلام تشویقی و آفرین و مرحبا گفتن بر عمل شایسته دیگری نیز، از این گونه صالحات است. باز هم از کلام امام صادق (ع) بشنویم:
«مَن قالَ لِأَخيهِ المُؤمِنِ : «مَرحَبا»، كَتَبَ اللّه ُتَعالى لَهُ مَرحَبا إلى يَومِ القِيامَةِ»[4]
هر کس به برادر مؤمن خود «مرحبا» بگوید، خدای متعال تا روز قیامت برای او مرحبا و آفرین می نویسد.
غیر از پاداش الهی، تأثیرات اجتماعی «خوشگویی» در نرم ساختن دلها و
جلب عاطفه ها و استوار ساختن رابطه ها مشهود است. آنکه خوش سخن باشد، از دیگران نیز کلام نیکو می شود. «این جهان کوه است و فعل ما ندا» و البته که حرف و سخن ما هم در کوهستان زندگی ها انعکاس دارد و خوبی آن به خود ما منعکس می شود.
کسی که گفتار مؤدبانه داشته باشد، دیگران نیز با او مؤدبانه سخن خواهند گفت. وگرنه … «كلوخ انداز را پاداش، سنگ است». از کلام مولا علی(ع) است
أجملوا في الخطاب تشمعوا جميل الجواب»؛[5] زیبا خطاب کنید، تا جواب زیبا بشنوید!…
کیفیت برخورد ما با انسان های دیگر، همان نتیجه را به ما برمی گرداند. ادب، ادب می آورد و توهین و فحش، بدزبانی و اهانت متقابل را در پی دارد.
[1] . اصول کافی (عربی)، ج ۲، ص 206 .
[2] . همان ، ص 192 .
[3] . همان ، ص 206 .
[4] . همان .
[5] . غرر الحکم ، ج1، ص 139.
محمد جواد محدثی
