حقوق مسلمانی
جامع ترین متن حدیثی که به بیان این حقوق و وظایف متقابل پرداخته است، «رسالة الحقوق» از امام زین العابدین است که در کتابهای روایی (از جمله در تحف العقول و مکارم الاخلاق و …) آمده است. حق برادر دینی، حق همسایه، حق خویشاوند، حق فرزند و اولاد و پدر و مادر، حق زن و شوهر، حق شاگرد و استاد، حق مولا و بنده، حق همنشین و دوست و شریک، حق والی و رعیت، حق مشیر و مستشیر از جمله حقوقی است که در آن حدیث ارزشمند بیان شده است.
در جامعه اسلامی، مسلمان متعهد خود را نسبت به برادران دینی مسؤول احساس میکند و تکالیفی بر عهده اوست. طبعا هر مسلمانی باید این حق را بر گردن خویش احساس کند و آن گونه که یاد شد،
مراعات و به کار بستن اینها طرفینی باید باشد، تا اثر خویش را بگذارد. این حقوق بسیار است، به برخی از آنها که در احادیث اسلامی آمده است، اشاره می شود:
١. اینکه مسلمان آنچه را برای خود دوست دارد و می پسندد، برای برادر دینی خودش هم بپسندد و آنچه را که برای خود نمی پسندد، برای دیگران هم نپسندد و روا نشمارد. این اولین و مهمترین حقی است که هر مسلمان بر گردن ما دارد و روایات بسیاری در این زمینه نقل شده است، حقی بسیار مهم،
اما بسیار آسان و اندک ولی در عمل، بسیار مشکل!
امام صادق به معلی بن خنیس در حدیثی که به برشماری این حقوق پرداخته است، می فرماید:
« أَیسَرُ حَقٍّ مِنْهَا أَنْ تُحِبَّ لَهُ مَا تُحِبُّ لِنَفْسِک، وَ أَنْ تَکرَهَ لَهُ مَا تَکرَهُهُ لِنَفْسِک»؛[1] آنچه برای خود دوست میداری، برای او هم دوست بداری و آنچه برای خویش ناخوشایند میدانی، برای او هم ناخوشایند بدانی! …. البته گفتن این سخن آسان است، اما عمل به آن بسی دشوار!
٢. اینکه مسلمان، مسلمان دیگر را با دست و زبان نرنجاند.
خدا را بر آن بنده بخشایش است
که خلق از وجودش در آسایش است
و این از مهمترین اصول اخلاقی و معاشرتی اسلام و نشانه مسلمانی است. تا آنجا که رسول خدا (ص)فرموده است: «المسلم من سلم المسلمون من لسانه ويده»؛ [2]
مسلمان کسی است که مسلمانان از زبان و دست او در سلامت و آسایش باشند.
٣. اینکه مسلمان در برابر مسلمان، متواضع باشد و از تكبر بپرهیزد.
۴. حرف دیگران را در باره مؤمن و مسلمان نشنود و نپذیرد و به سخن چینیها گوش ندهد و در پی خطاها و عیوب نباشد و اگر هم نقطه ضعفی از کسی شنید یا فهمید، آن را فاش نسازد و آبرویش را نبرد. کسی که در پی عیوب مسلمین باشد از نظر مسلمانی و دینی گرفتار سقوط است و از ولایت خدا بیرون رفته، در ولایت شیطان قرار میگیرد. پیامبر اسلام (ص) فرمود:
« يا معشرَ مَن أسلَمَ بلِسانِهِ و لَم يُسلِمْ بقلبِهِ، لا تَتَبَّعوا عَثَراتِ المسلِمينَ ؛
فإنّه مَن تَتَبَّعَ عَثَراتِ المسلِمينَ تَتَبَّعَ اللّه ُ عَثْرتَهُ ، و مَن تَتَبَّعَ اللّه ُ عَثْرتَهُ يَفْضَحْهُ»؛[3]
ای گروه کسانی که به زبان مسلمان شده اید ولی دلها مسلمان نشده است!؟ در پی عیبها و لغزشهای مسلمانان نباشید، چرا که هر کس در پی شمارش و یافتن عیبهای مسلمانان باشد، خدا هم پی جوی عیب او خواهد شد و هر که را که خدا در پی عیوبش افتد، رسوایش می سازد.
۵. پرهیز از قهر کردن و قطع رابطه، و اگر هم مفارقت و قطع ارتباط پیش آمد، آن را بیش از سه روز طول ندهد. در این مورد فضیلت از آن کسی است که زودتر آشتی کند و در صلح کردن پیشقدم گردد. هر اندازه که این جدایی بیشتر شود، شیطان خوشحال تر میگردد. در این زمینه هم احادیث بسیاری نقل شده است
۶ . بی اجازه و سرزده وارد بر خانه برادر مؤمن نشود و اگر می خواهد داخل خانه یا اتاق یا محل کار او بشود، قبلا اجازه بگیرد (در این زمینه، در فصل دهم «حریم خانه و زندگی» مفصلا بحث شده است.)
۷. برخورد با افراد، با چهره ای گشاده و خندان و کدورت زدا، و زدودن غم و اندوه از دل برادر ایمانی و ادخال سرور و شادمانی بر یک مسلمان، که این کار، نزد خداوند، پاداشی عظیم دارد.
8. وفای به عهد و عمل کردن به وعده و پرهیز از خلف وعده، یکی دیگر از حقوقی است که در روایات آمده و مسلمان در برابر مسلمان باید خود را به آن موظف بداند. به تعبیر امام سجاد : آن کس که وعده می دهد و عمل نمی کند، منافق است. و رسول خدا فرمود:
من كان يؤمن بالله و اليوم الأخير قليف إذا وعد»؛ [4]
هر کس به خدا و روز قیامت ایمان دارد، هر گاه که وعده می دهد، به آن وفا کند.
9. انصاف در برخورد با مسلمانان، یعنی آن گونه که دوست دارد با خودش رفتار کنند و با او برخورد داشته باشند، خودش هم با دیگران همان گونه معاشرت کند. این فضيلت اخلاقی در احادیث، مایه عزت نزد خدا و نجات از آتش دوزخ در قیامت به شمار آمده است و در سخنی از امام صادق (ع)، به عنوان یکی از سخت‌ترین تکالیفی که خدا بر بندگانش مقرر کرده، به حساب آمده و در کنار انصاف، مواسات و ذکر خداوند در همه حال بیان شده است. [5]
۱۰. احترام به بزرگترها و محبت و رفق نسبت به کوچکترها
۱۱. اصلاح میان افراد و آشتی دادن آنان، که این وصیت پیامبر اسلام در همه دورانها و توصیه حضرت علی (ع) در بستر شهادت و سفارش ائمه دیگر است و رسول خدا (ص) آن را به عنوان «افضل الصّدقه» دانسته است و حتی دروغ مصلحتی برای زدودن اختلاف و ایجاد آشتی بین دو مسلمان مجاز شمرده شده است. [6]
۱۲. پوشاندن عیوب مسلمانان جهت حفظ آبروی آنان. به تعبير رسول خدا : هر کس عیب پوش مسلمانی باشد، خداوند هم عیب او را در دنیا و آخرت می پوشاند.
۱۳. پرهیز از حضور در جاهایی که سوءظن مسلمانان را بر می انگیزد. پرهیز از مواضع تهمت» یک تکلیف است و چون ناپرهیزی از حضور در جاهایی که بدگمانی دیگران را سبب می شود، موجب به گناه افتادن آنان می شود، پس در مقابل مؤمنان وظیفه داریم که از این گونه حضورهای شائبه دار و سوء ظن آور و مسأله ساز بیرهیزیم تا موجب به گناه افتادن دیگران نشویم .
۱۴. رفع نیاز مؤمنان و تلاش در راه «قضاء حاجت» او و برطرف کردن مشکلاتش، یکی دیگر از «حقوق مسلمانی» است و در روایات، ثوابی بیش از نماز و روزه و حج و طواف برای آن بر شمرده شده است. بهره گیری از مال و قدرت و آبرو و وجهه خویش، برای یاری یک مسلمان و برطرف کردن رنج و مشکل و گرفتاری او از عظیم ترین تکالیف ما در برابر برادران دینی است.
تا توانی به جهان خدمت محتاجان کن
به دمی یا درمی یا قلمی یا قدمی
15. حفظ عرض و آبروی یک مسلمان در غیاب او و اگر کسی به یک مسلمان تهمتی زد، دفاع از او واجب است و اگر بتواند دفاع کند و تهمت را دفع کند ولی کوتاهی و سستی کند، به مقتضای روایات، در گناو تهمت زنندگان شریک است. کسی نزد پیامبر اکرم (ص) از مسلمانی بدگویی کرد و به آبروی او متعرض شد. رسول خدا آن سخن را رد کرد و از او دفاع نمود، سپس فرمود: هر کس از آبرو و حیثیت برادر دینی اش دفاع کند، این دفاع در قیامت حجابی از آتش می شود و او را حفظ می کند: «من رد عن عرض اخيه كان له حجابا من النار».[7]
16. سلام و مصافحه و معانقه. در روایات بی شماری است که مسلمان وقتی به مسلمان دیگر می رسد، سلام دهد، دست بدهد و مصافحه و معانقه کند، اگر او عطسه کرد، در پاسخ عطسه اش دعا کند و از خداوند برای او رحمت بطلبد.
17.عیادت، دیدار، تشییع جنازه، زیارت قبور، تسلیت و تعزیت به خانواده، دعا پس از فوت و … اینها از جمله حقوقی است که بر عهده مسلمان است. اگر برادر دینی اش بیدار شد، به عبادت او برود. اگر از سفر آمد. یا از حج برگشت، او را زیارت کند، یا کلاً مساله دید و بازدید و رفت و آمد با برادر دینی، و اگر از دنیا رفت، در تشییع جنازه اش شرکت کند و برای تسلیت گویی به بستگان و فرزندان او، به خانه اش سرکشی کند، سر قبر او حاضر شود، دعا و فاتحه بخواند، پس از فوت، کارهای صالح و شایسته به نیت و نیابت از برادر دینی انجام دهد و ثوابش را هدیه به روح او کند.
[1] . محجه البیضاء ، ج3، ص354.
[3] . اصول کافی ، ج 2 ، ص 355 .
[6] . مجحه البیضاء ، ج 3، ص 373 . در این زمینه از جمله ر.گ : دروغ مصلحت آمیز ، سید حسن اسلامی.
